NOS Nieuws - Algemeen

De activist, journalist en Nobelprijswinnaar Narges Mohammadi is opgepakt door de Iraanse veiligheidsdiensten, meldt haar stichting. Ook andere activisten, zoals Sepideh Gholian, zouden zijn gearresteerd.

De 53-jarige Mohammadi zat al van 2021 tot december 2024 vast in Iran. Ze werd veroordeeld voor het verspreiden van "propaganda tegen de Iraanse staat". In december 2023 werd haar straf verlengd met 15 maanden, opnieuw vanwege "propaganda tegen de Iraanse staat", en haar weigering om deel te nemen aan verhoren en rechtszittingen.

Mohammadi staat bekend om haar strijd tegen vrouwenonderdrukking en mensenrechtenschendingen in Iran. Ze schreef tijdens haar studententijd al artikelen over vrouwenrechten voor de universiteitskrant. Na de universiteit ging ze aan de slag als journalist voor meerdere kranten.

In 1998 werd ze voor het eerst gearresteerd vanwege haar kritiek op de Iraanse overheid, ze zat een gevangenisstraf van een jaar uit. In totaal is de activiste al vijf keer veroordeeld. Bij elkaar opgeteld komen de vijf veroordelingen uit op 12 jaar en 3 maanden cel en 154 zweepslagen.

In oktober vorig jaar werd haar gevangenisstraf uit 2021 voor de tweede keer dat jaar verlengd. Deze keer met zes maanden vanwege "ongehoorzaamheid en verzet tegen bevelen", nadat ze op 4 augustus met vier anderen had geprotesteerd tegen de executie van een andere politieke gevangene. Dat stelde haar familie in een verklaring op het socialmediaplatform Threads.

Gezondheid

Tijdens haar gevangenschap in de beruchte Evin-gevangenis kampte Mohammadi met gezondheidsproblemen. Zo zou ze meerdere hartaanvallen hebben gehad.

In december vorig jaar kreeg ze medisch verlof vanwege haar gezondheid. Hoewel haar verlof in eerste instantie maar drie weken zou duren, bleef ze tot deze maand op vrije voeten, mogelijk door druk van Westerse landen, stelt persbureau Reuters.

Mohammadi's volgers uitten sinds haar vrijlating al zorgen dat ze weer zou worden opgepakt. Dat lijkt nu te zijn gebeurd. De activiste bleef ondanks de zorgen actief deelnemen aan protesten en verscheen in internationale media.

Nobelprijs voor de Vrede

In 2023 kreeg Mohammadi de Nobelprijs voor de Vrede voor haar strijd tegen onderdrukking van vrouwen en mensenrechtenschendingen in Iran. Ze zat op dat moment al in de gevangenis. Haar kinderen namen de prijs voor haar in ontvangst.

Ze werd geprezen voor haar inspanningen tegen de doodstraf en tegen de martel- en misbruikpraktijken tegen politieke gevangenen. "Haar moedige strijd gaat gepaard met enorme persoonlijke offers", zei het Noorse Nobelcomité in een verklaring.

Mohammadi steunde de landelijke demonstraties na de dood van Mahsa Amini in 2022. Amini werd opgepakt door de religieuze politie omdat ze haar hoofddoek te los droeg. Daarna zou ze zijn mishandeld in een politiebusje. Ze kreeg een hartaanval terwijl ze onderweg was naar het politiebureau en overleed later in het ziekenhuis. Vorig jaar oordeelde de VN-Mensenrechtenraad dat Amini is omgekomen door fysiek geweld.

Een flets applausje kon er nog net vanaf toen op de laatste klimaattop in Brazilië werd afgehamerd. Achteraf waren de reacties op zijn best zuinig. Het was zelfs niet gelukt iets te zeggen over olie, steenkool en gas, de voornaamste veroorzakers van klimaatverandering.

Hoe anders was dat tien jaar geleden. Na het sluiten van het klimaatverdrag van Parijs klonk luid applaus. Diplomaten omhelsden elkaar. Daarop volgde een golf van optimisme en enthousiasme om klimaatverandering aan te pakken. Waarom lukt dat momenteel niet? En heeft het wel zin door te gaan met klimaattoppen?

"Parijs is gesloten op een moment dat de sterren goed stonden", zegt Heleen de Coninck, hoogleraar klimaatbeleid aan de Technische Universiteit Eindhoven. Cruciale landen, zoals de Verenigde Staten, Australië en Canada, hadden leiders die voortgang wilden maken. Dat gaf druk op tegenstribbelende landen.

Lange weg naar succes

Er waren voordien al twintig toppen geweest. "Veel van die toppen waren niet succesvol", zegt De Coninck, "en sommige waren zelfs een regelrechte ramp, zoals die in Kopenhagen." Het is ook moeilijk het eens te worden. Er zijn bijna tweehonderd landen, met uiteenlopende belangen, die afspraken allemaal moeten steunen.

"Die aanpak heeft 25 jaar redelijk gefunctioneerd maar is nu failliet", zegt energie-expert Remco de Boer. Zeker bij de laatste toppen sijpelen volgens De Boer steeds meer andere onderwerpen, zoals handel, door in de discussies over klimaat. China wilde de EU bijvoorbeeld op klimaat niet steunen, omdat het af wil van een Europese heffing voor producten waarbij tijdens de productie veel CO2 vrijkomt.

Klimaat is niet het enige terrein waarop het lastiger is geworden afspraken te maken. De Verenigde Staten doen op diverse terreinen niet meer mee. Internationale organisaties als de VN verliezen invloed. In die omstandigheden is het lastig unaniem afspraken te maken.

Moeizame samenwerking

Vergeleken met tien jaar geleden staan de sterren nu minder goed, ziet ook De Coninck. Toch ziet zij geen goed alternatief voor het soms moeizame overleg met bijna alle landen.

Er zijn wel tal van vrijwillige samenwerkingsverbanden tussen landen. Zo is er een 'club' om het lekken tegen te gaan van methaan, een gas dat de planeet nog harder opwarmt dan CO2. Op die manier kunnen gemotiveerde landen sneller meters maken. Maar veel landen met grote belangen zitten dan niet aan tafel.

"Daarom zijn het geen echte alternatieven", zegt De Coninck. "Ze kunnen nooit zo goed werken als klimaatonderhandelingen met alle landen, ze kunnen die alleen versterken."

Onvermijdelijk zijn er periodes met minder vooruitgang. Het verdrag van Parijs leidde er volgens De Coninck toe dat er ook meer vrijwillige samenwerkingen kwamen. Niet alleen van landen, maar ook bedrijven en financiële instellingen.

Zeker voor de Europese Unie, die zich profileert als voorloper voor het klimaatbeleid, is de huidige situatie teleurstellend. Europees commissaris voor Klimaat Wopke Hoekstra hield tijdens de laatste klimaattop in Brazilië nog een harde toespraak, en dreigde de deal niet te steunen. Na beperkte toezeggingen ging hij toch overstag.

Tegenwind ook in Europa

Ook in Brussel neemt de steun voor ambitieus klimaatbeleid echter af. Met veel moeite kwam er nog wel een scherpe doelstelling voor 2040. Intussen wordt veel milieuwetgeving afgezwakt. En lopen er discussies nog meer wetgeving uit te stellen of af te zwakken, zoals het verbod op de verkoop van benzine- en dieselauto's vanaf 2035.

Er kunnen ook negatieve gevolgen zijn als de Europese Unie te strak aan die voortrekkersrol blijft vasthouden, zegt energie-expert De Boer, terwijl bij andere blokken economische belangen altijd voorgaan. "Ik maak me wel zorgen over het verdwijnen van de industrie. Dan zouden onze afhankelijkheden toenemen, bijvoorbeeld voor het importeren van grondstoffen."

Hoogleraar klimaatbeleid De Coninck ziet echter geen tegenstelling. Juist met verduurzaming kan Europa de concurrentie aangaan. "Het idee is vaak dat je door dereguleren wint aan concurrentiekracht. Ik denk juist dat we duurzaamheid moeten reguleren." Dit stimuleert de industrie om te innoveren, zeker als het beleid stabiel is. "Versimpelen prima, maar niet afzwakken", zegt De Coninck. "Het is een recept waarbij je de sweet spot moet vinden."

Het is dringend nodig om het arbeidsongeschiktheidsstelsel op korte termijn te hervormen, zeggen ambtenaren van meerdere ministeries, het UWV, het CPB en het SCP. Maar zij roepen de politiek op daarbij wel de verplichting voor werkgevers te handhaven om bij ziekte twee jaar het loon door te betalen.

In het rapport "Werk aan de WIA naar een stelsel dat weer werkt" erkennen ze dat de doorbetaling tot twee jaar ziekte een zware verplichting is voor werkgevers. Maar het is volgens hen wel een van de beste manieren om ziekteverzuim te verminderen en langdurige arbeidsongeschiktheid te voorkomen.

Prikkel om te herstellen

Bij zieke werknemers die niet meer zijn verbonden aan hun werkgever verdwijnt namelijk een belangrijke prikkel om te herstellen, omdat zij geen baan meer hebben om naartoe te werken. En werkgevers spannen zich ook het tweede jaar meer in om werknemers aan het werk te krijgen.

Een ander groot nadeel van het verkorten van de loondoorbetaling is dat er meer mensen eerder gekeurd moeten worden voor een arbeidsongeschiktheidsuitkering. En dat terwijl het stelsel nu al piept en kraakt onder het tekort aan keuringsartsen.

Politiek verslaggever Roel Bolsius:

"Dat er dringend iets moet gebeuren aan het arbeidsongeschiktheidsstelsel zit inmiddels wel tussen de oren in politiek Den Haag. De kosten zijn tussen 2015 en 2023 gestegen van 5,1 miljard naar 8,3 miljard euro. Meer dan de helft daarvan is gerelateerd aan psychische klachten door werk, zoals burn-outs, stress en ongewenste omgangsvormen.

Opvallend is dat de ambtenaren de formerende partijen adviseren om de loondoorbetaling in het tweede jaar niet af te schaffen. Dat staat wel in de verkiezingsprogramma's van D66 en de VVD (voor kleine ondernemers), en het CDA wil discussie over schrappen van het tweede jaar.

Ook kabinetsadviseur Peter Wennink zegt vandaag in zijn rapport dat werkgevers in Nederland in vergelijking met buurlanden te lang moeten doorbetalen."

De wachtlijsten zijn nu al lang en mensen moeten lang wachten op hun beoordeling. De huidige regels en beoordelingen zijn erg ingewikkeld. Daardoor zijn veel fouten gemaakt bij het bepalen van de hoogte van de arbeidsongeschiktheidsuitkeringen. Mensen kregen tijdens hun ziekte te veel of juist te weinig geld. Het kwam ook voor dat mensen onterecht helemaal geen uitkering kregen.

Om de wachtlijsten weg te werken en fouten te voorkomen, adviseren de ambtenaren keuringsartsen vooral in te zetten voor meer ingewikkelde gevallen en een deel van hun huidige taken door anderen te laten uitvoeren.

Daarnaast moet het stelsel veel simpeler en moet de aparte uitkering IVA (Inkomensvoorziening Volledig Arbeidsongeschikten) vervallen. Verder zou er meer ingezet moeten worden op het voorkomen van ziekte en arbeidsongeschiktheid, en moet meer gedaan worden om mensen die uitgevallen zijn weer (deels) aan de slag te krijgen.

Als het stelsel voor arbeidsongeschiktheid niet drastisch wordt aangepakt kan de wachttijd voor een beoordeling oplopen tot drie jaar in 2030.

Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA)

Werknemers die langer dan twee jaar ziek en daardoor gedeeltelijk of helemaal arbeidsongeschikt zijn komen in aanmerking voor een WIA-uitkering.

Binnen de WIA zijn er twee uitkeringen: de IVA voor mensen van wie verwacht wordt dat herstel in de toekomst bijna onmogelijk is, en de WGA als er nog wel kans is op herstel.

De hoogte van de uitkering hangt af van de mate waarin iemand arbeidsongeschikt is en van de hoogte van het oorspronkelijke loon, en wordt door een arts en een arbeidsdeskundige van het UWV bepaald.

De Duitse regering beschuldigt Rusland van een grootschalige cyberaanval op de nationale luchtverkeersleiding in augustus 2024 en een desinformatiecampagne in de aanloop naar de Bondsdagverkiezingen in februari 2025. De Russische ambassadeur is ontboden op het ministerie van Buitenlandse Zaken.

Volgens de Duitse regering heeft Rusland herhaalde aanvallen uitgevoerd op Duitsland in de vorm van sabotage, cyberaanvallen en desinformatiecampagnes. Rusland zou zo de Duitse samenleving hebben willen verdelen en het vertrouwen in Duitse instellingen willen ondermijnen.

De Duitse regering heeft het over een cyberaanval op de Duitse luchtverkeersleiding in augustus 2024. Daar zit het hackerscollectief APT28 (ook bekend als "Fancy Bear") en de Russische militaire inlichtingendienst GRU achter, meldt een woordvoerder van het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken aan Der Spiegel.

Desinformatie

Bovendien kan nu "onomstotelijk worden vastgesteld" dat Rusland heeft geprobeerd "zowel de laatste federale verkiezingen als de lopende interne aangelegenheden van de Bondsrepubliek Duitsland te beïnvloeden en te destabiliseren", meldt de woordvoerder. Tijdens de federale verkiezingscampagne verspreidde een collectief dat zich "Storm-1516" noemt, via nepwebsites video's met desinformatie, voornamelijk gericht tegen de CDU/CSU en de Groenen.

Duitsland veroordeelt de acties van Rusland en gaat volgens de woordvoerder "in overleg met Europese partners tegenmaatregelen nemen". Het is niet duidelijk wat voor maatregelen dat zijn. Wel wordt gezegd dat Duitsland "sancties tegen individuen" zal steunen, meldt Tageschau.

Videogame Clair Obscur: Expedition 33 is vannacht uitgeroepen tot Game of the Year tijdens The Game Awards, de belangrijkste prijzen in de gamesindustrie.

De game won in totaal negen prijzen, een nieuw record. Het werd naast de hoofdprijs bekroond in de categorieën beste verhaal, beste gameregie, beste art direction, beste muziek, beste onafhankelijke game, beste indiegamedebuut, beste acteerprestatie en beste role-playing game (rpg).

Het vorige record voor meeste gewonnen prijzen bij The Game Awards stamt uit 2020, toen won The Last of Us Part Two er zeven.

Role-playing game

Clair Obscur: Expedition 33 is een role-playing game die zich afspeelt in een fantasiewereld die geïnspireerd is door de belle époque, de periode in Frankrijk en Europa aan het einde van de 19e eeuw tot aan de Eerste Wereldoorlog.

In het duistere spel heeft het mysterieuze wezen The Paintress ervoor gezorgd dat iedereen boven een bepaalde leeftijd (die steeds lager wordt), in rook opgaat. Vrijwilligers van de zogenoemde Expedition 33 werpen zich vervolgens op om haar te vernietigen.

Dat de game zo veel Game Awards heeft gewonnen is weinig verrassend: zowel door het publiek als critici werd het spel geprezen. Zo is op Metacritic te lezen dat kenners de game met een ruime 9 beloonden. Ook gameplatform Power Unlimited gaf het een "uitstekende" score (89).

Ook gamejournalist Ron Vorstermans was niet verbaasd dat de game in de prijzen viel. Hij heeft de uitreiking live gekeken.

"De game is gemaakt door een kleine studio, die eigenlijk uit het niets met zo'n goed spel kwam", zegt hij. Toen het verscheen "stond de wereld echt even stil", legt hij uit, "Het is echt van een heel hoog niveau."

De game-industrie is het grootste onderdeel van de entertainmentindustrie, zegt de gamejournalist. "Er wordt door iedereen uitgekeken naar GTA 6, en dat een kleine studio uit Frankrijk dan komt met een game waarmee ze de halve wereld inpakken, dat is te gek."

Kleine studio

De game is het debuut van de Franse gameontwikkelaar Sandfall Interactive. De oprichter daarvan werkte voorheen voor de grote game-multinational Ubisoft, maar wilde een nieuwe creatieve uitdaging omdat hij zich daar verveelde. Daarom begon hij het relatief kleine Sandfall, waar hij begon met de ontwikkeling van de rpg. Het spel werd ontwikkeld met een team van dertig mensen.

Ook buiten de gamewereld heeft het spel impact, zegt Vorstermans. "De muziek is bijvoorbeeld heel goed: het staat ook hoog op Spotify." Het bijzondere daaraan is dat ze de producer van de muziek "gewoon op Soundcloud" hebben gevonden, en hem vervolgens hebben benaderd om de muziek voor het spel te ontwikkelen".

"En dat diegene nu op deze awards een prijs pakt, dat is heel bijzonder."

De Landelijke Inspectiedienst Dierenwelzijn heeft in het Limburgse Leudal zes verwaarloosde paarden weggehaald bij de eigenaar. De dieren waren ernstig vermagerd en hadden onbehandelde infecties.

De eigenaar was al eens gewaarschuwd. De situatie kwam aan het licht door een melding bij de politie zo'n drie weken geleden. Die ging over een dood paard dat in het weiland lag. Eenmaal daar aangekomen zag de politie ook de andere zes paarden die in slechte staat verkeerden. Ze waren mager en zaten onder de luizen.

De eigenaresse kreeg de opdracht het dode paard te verwijderen. Ze moest ook de andere paarden voeren en binnen een week door een dierenarts zou laten controleren.

Bloedworminfectie

Dit gebeurde niet, en dus werden na een week de twee magerste paarden in bewaring genomen door de Landelijke Inspectiedienst Dierenwelzijn (LID). Ze bleken een onbehandelde bloedworminfectie te hebben.

Bij die bij paarden veelvoorkomende infectie komen eitjes van bloedwormen via mest in het weiland terecht, waarna bij het grazen een paard een infectueus larfje kan opeten. Die ontwikkelt zich in de buik van het paard tot worm en nestelt zich in de darmen. Dat kan leiden tot onder meer gewichtsverlies en bloedarmoede bij het paard.

De andere vier paarden werden medisch gecontroleerd en kregen een behandel- en voedselplan. Omdat de eigenaar dat plan ook niet opvolgde, zijn de overige paarden nu ook ingenomen. De kosten voor vervangend onderdak, transport en verzorging worden verhaald op de eigenaresse, schrijft L1 Nieuws.

De hoofdrolspelers in de formatie zijn zeer kritisch op het plan van demissionair BBB-minister Wiersma voor versoepeling van de regels om mest uit te rijden. "Ik denk dat het desastreuze beleid van deze minister laat zien waarom het nodig is dat er heel snel een nieuw kabinet op het bordes staat", zegt D66-leider Jetten.

Gisteren meldde de NOS dat er binnen het kabinet knallende ruzie is ontstaan over het plan van Wiersma om boeren toe te staan om op bepaalde plekken dicht bij sloten mest uit te rijden. Dat is tegen de huidige regels, die zijn ingesteld vanwege de slechte waterkwaliteit in ons land.

Jetten noemt het plan "schandalig, omdat het boeren op nog grotere achterstand zet en er de komende jaren nog grotere maatregelen moeten worden genomen". Die maatregelen zouden dan dus door het nieuwe kabinet genomen moeten worden, dat waarschijnlijk zijn naam zal gaan dragen.

'Doldrieste stappen'

Ook CDA-onderhandelaar Bontenbal vindt dat Wiersma geen "doldrieste stappen" moet zetten. "Ik hoop dat er in het demissionaire kabinet voldoende verantwoordelijkheidsbesef is om niet nog meer problemen naar het volgende kabinet te kieperen."

Hij wijst erop dat Nederland aan allerlei Europese richtlijnen moet voldoen. Dat lukt volgens hem nu al nauwelijks "en dan helpt het niet om het probleem nog groter te maken". "Wij gaan proberen de puinhoop kleiner te maken door snel een nieuw kabinet te vormen."

Het plan van de landbouwminister is vandaag niet in de ministerraad besproken. Het gaat wat haar betreft nog steeds op 1 januari in, en de nieuwe regels gelden dan voor vier jaar. Volgens haar is het niet zo dat de waterkwaliteit door het hele land even slecht is en er dus overal even strenge regels moeten gelden voor boeren. "Neem maatregelen daar waar ze nodig zijn."

Portefeuille minister Tieman

Wiersma had ruzie met onder anderen minister Tieman van Infrastructuur en Waterstaat, waar de waterkwaliteit onder valt. Hij is ook van de BBB en zou wekenlang hebben geprobeerd zijn partijgenoot op andere gedachten te brengen. Zijn ambtenaren hadden hem geadviseerd er niet mee in te stemmen, omdat het slecht is voor zowel de waterkwaliteit als de stikstofuitstoot.

Tieman is inmiddels overstag gegaan. Hij zei vanmorgen dat hij zich niet herkent in het beeld dat er ruzie was en ontkent ook dat de BBB heeft gedreigd hem zijn portefeuille af te nemen. Hij is "in overleg" met zijn collega's in het kabinet, zegt hij. "Het is complexe materie. Vandaar dat ik me goed laat adviseren en meerdere vragen stel; ik wil het hele palet op tafel hebben."

De staatssecretaris op het ministerie van Tieman, de VVD'er Aartsen, is nog niet om. Hij zou haar nog willen tegenhouden. Hij zei vanmorgen dat er nog "intensieve gesprekken" worden gevoerd. Hij vindt het zijn verantwoordelijkheid om alle adviezen die er liggen, goed te wegen. "En het is ook onze verantwoordelijkheid om de juiste dingen te doen, ook in demissionaire status, en we zijn er nog niet uit." Het juiste besluit houdt wat hem betreft in "dat we vooruit gaan" in Nederland.

Bontenbal van het CDA zei vanmorgen nog dat hij verwacht dat de VVD in het kabinet het plan nog zal tegenhouden. "Ik weet dat de VVD al meer gekkigheid heeft tegengehouden" in het demissionaire kabinet, dat op dit moment nog uit twee partijen bestaat.

Hij zou de coördinator zijn van de sabotage van de Nord-Stream-gaspijpleidingen: Serhii K. Deze zomer werd hij tijdens een vakantie in Italië opgepakt. Nu is hij overgeleverd aan Duitsland, waar hij zal terechtstaan. Zijn advocaat noemt de vervolging onterecht en vindt dat de Duitse rechter niet bevoegd is over haar cliënt te oordelen.

"K. ontkent alles en wij verwerpen alle beschuldigingen", zegt de Duits-Oekraïense advocaat Ilona Menaker tegen de NOS. Op haar kantoor in Berlijn vertelt ze dat het niet goed gaat met haar cliënt. "Hij kan niet bij zijn vrouw en vier kinderen in Kyiv zijn, terwijl hij er voor hen wil zijn in oorlogstijd."

De Oekraïner Serhii. K werkte volgens Der Spiegel voor de Oekraïense inlichtingendienst SBOe. Zijn pleitbezorger houdt het op een baan als 'militair'. Over een alibi, waar hij was op het moment van de sabotage, kan zij niets zeggen. "Hij ontkent alles en dat is het."

Het is ook niet zozeer van belang of hij betrokken was, vervolgt Menaker. "Wij zijn van mening dat de Duitse rechter überhaupt niet in de positie is om hierover te oordelen."

Actie van staat

Dat zit zo: de sabotage is volgens de verdediging hoogstwaarschijnlijk het werk van een staat, in dit geval Oekraïne. In dat geval kan een individu niet verantwoordelijk worden gehouden voor het werk dat werd verricht voor die staat. Het wordt in het internationaal recht de 'functionele immuniteit' genoemd.

"De Duitse rechtbank hoeft dus niet te achterhalen of K. schuld draagt, want eerst moet vastgesteld worden dat de functionele immuniteit van toepassing is", aldus Menaker.

Oekraïne heeft alle betrokkenheid bij de sabotage altijd ontkend. Keihard bewijs van directe betrokkenheid door het land is er niet. Dat maakt het onzeker of er sprake kan zijn van functionele immuniteit. Toch stelt de advocaat: "Het zou zeer atypisch zijn als een private persoon tot deze daad in staat is."

Sabotage gericht tegen Duitsland

Nord Stream was een megaproject van Duitsland en Rusland. Het bestond uit twee leidingen om Russisch gas via de Oostzee naar Duitsland te transporteren. Een half jaar na de Russische invasie in Oekraïne werd de eerste leiding op de bodem van de zee opgeblazen. De tweede leiding was nog niet in gebruik.

Aanvankelijk beschuldigen Rusland en Oekraïne elkaar, maar uit reconstructies van onder meer Nieuwsuur bleek dat het spoor naar Oekraïne leidt.

K. zou met andere verdachten een zeilschip hebben gehuurd. Vanuit de haven van de Noord-Duitse stad Rostock zouden zij met explosieven naar de Nord Stream-leidingen zijn gevaren. De Duitse aanklager beschouwt K. als coördinator van deze zeiltocht.

Duitsland wil de onderste steen boven krijgen. De aanslag wordt beschouwd als de grootste sabotageactie in de recente Duitse geschiedenis, een aanval op de Duitse energievoorziening. Strafrechtelijke vervolging is daarom het hoogste doel, maar het is een juridisch ingewikkeld pad.

De sabotage vond buiten de Duitse territoriale wateren plaats. Maar omdat het misdrijf gepleegd is tegen Duitse kritieke infrastructuur, zou vervolging in Duitsland mogelijk moeten zijn. Bovendien voer het zeilschip onder Duitse vlag.

Enige verdachte

Een andere verdachte, de Oekraïner Volodymyr Z., werd in Polen opgepakt, maar in oktober weer vrijgelaten. De Poolse rechter oordeelde dat de Duitse jurisdictie niet van toepassing is en daarom hoefde Z. niet overgeleverd te worden. Ook zou de sabotage gezien moeten worden als een militaire actie in oorlogstijd.

K. is daarmee de enige verdachte die Duitsland in handen heeft. De 49-jarige Oekraïner werd op een vakantieadres in Rimini aangehouden. De hoogste rechter in Italië ging uiteindelijk wel mee in de Duitse redenering, waarna K. naar Duitsland werd overgeleverd.

De tijd in Italië was zwaar, zegt advocaat Menaker. "Hij zat gevangen tussen IS-terreurverdachten in de zwaarst bewaakte gevangenis van het land. Hij voelde zich zeer eenzaam en geïsoleerd." Uit protest ging hij enige tijd in hongerstaking.

K. is nu in Duitsland in afwachting van zijn proces. De advocaat verwacht dat de Oekraïner vrijgelaten zal worden. "Hij verdient de vrijheid om terug te gaan naar zijn vrouw, zijn kinderen en zijn land."

Artsen in België doen opnieuw onderzoek naar een jonge comapatiënt nadat haar familieleden en hun advocaat tekenen van leven hadden gezien. De 18-jarige Marwa Benahmed ligt al meer dan een maand in coma na een zware hersenbloeding en artsen van het universitair ziekenhuis in Antwerpen zeggen dat haar situatie onomkeerbaar is.

De zaak trekt veel aandacht in België. Kranten schrijven erover en een inzamelingactie heeft in een paar dagen al 64.000 euro opgehaald.

Familieleden en vrienden van de jonge vrouw protesteerden deze week bij het ziekenhuis omdat ze bang zijn dat haar behandeling wordt stopgezet. Ze vroegen om een second opinion en die kwam er ook, maar de conclusie was dezelfde: een verdere behandeling van Marwa heeft geen zin. Het ziekenhuis ontkende overigens dat de behandeling deze week zou worden stopgezet.

'Leek te reageren'

De advocaat zegt dat de ouders gisteren afscheid gingen nemen van Marwa, toen ze plotseling reageerde op vragen. Hij geeft in Belgische media wel verschillende versies van wat er zou zijn gebeurd. Bij de VRT zegt hij dat Marwa op verzoek met haar hand en been bewoog, De Morgen meldt dat ze een vinger zeer licht bewoog en tegen de Gazet van Antwerpen zei hij dat ze "leek met haar tong en ogen te reageren op vragen die we haar stelden".

Ook Het Laatste Nieuws maakt daar melding van. "Toen haar mama vroeg om haar ogen te openen, zagen ze dat Marwa dat effectief deed. De ouders waren compleet verbouwereerd", zegt advocaat John Thoen. "Daarna vroegen ze of ze haar mond kon bewegen. Nog geen 5 seconden later zagen ze hoe haar tong zachtjes van links naar rechts ging."

Volgens de raadsman gaat het ziekenhuis nu nieuwe onderzoeken doen naar de gesteldheid van de vrouw.

In het provinciehuis in Den Bosch wordt vandaag duidelijk of Statenleden gaan instemmen met de nieuwe stikstofplannen voor Noord-Brabant. De dag staat onder hoogspanning, omdat de Statenleden gisteren van een deurwaarder een aangetekende brief hadden gekregen van Farmers Defence Force (FDF).

Farmers Defence Force schreef in de brief dat politici medeplichtig zijn aan een strafbaar feit, als ze instemmen met de landbouw- en veeteeltplannen van de provincie.

Vanochtend is een groep protesterende boeren per trekker naar het provinciehuis gegaan om verder tegen de plannen te demonstreren. Op hun trekkers hangen omgekeerde vlaggen en borden met teksten als "'Met dit beleid raken we onze voedselzekerheid kwijt".

Bangmakerij

De FDF-brief is vandaag sterk veroordeeld door de Statenleden. "Het thuis benaderen en intimideren van volksvertegenwoordigers is volstrekt onacceptabel en ontoelaatbaar. Wij moeten zonder last, dus in alle vrijheid ons werk kunnen doen. Ook bij soms moeilijke en impactvolle besluiten", zeggen ze in een verklaring.

De verklaring werd vanochtend door commissaris van de Koning Ina Adema voorgelezen. Volgens de Statenleden hoort "het hebben van een verschil van mening en het voeren van een stevig debat" bij een open samenleving. "Bangmakerij niet. Dit tast het gevoel van veiligheid van volksvertegenwoordigers aan en ondermijnt het democratisch proces."

"Als commissaris voeg ik daar graag aan toe dat ik respect en waardering heb voor het werk van onze Statenleden en dat ik dit statement volledig onderschrijf", zei Adema.

Beperkingen

Voorafgaand aan de ministerraad heeft demissionair minister Wiersma van Landbouw de actie van FDF veroordeeld. "Mensen die het volk vertegenwoordigen die bezoek je gewoon niet thuis. Juist bij mensen thuis moet de veiligheid gewaarborgd zijn. Ik begrijp dat statenleden dit als intimiderend hebben ervaren."

Wiersma zei ook de "onrust" te begrijpen bij de boeren over de voorgenomen plannen daar. "Maar dit is niet de werkwijze om je punt duidelijk te maken". Wiersma zei dat ze niet wist of ze de FDF-bestuurders erop zou aanspreken. "Ik weet niet of dat aan mij is".

De plannen waar Provinciale Staten vandaag over praat, gaan onder meer over een beperking van de stikstofuitstoot, het gebruik van bestrijdingsmiddelen en het gebruik van grondwater. In de loop van de middag wordt duidelijk of ermee wordt ingestemd.

De wolf die begin deze maand werd gedood op de Utrechtse Heuvelrug is probleemwolf GW3237m, in de volksmond Bram genoemd. Dat blijkt uit het DNA-onderzoek, maakt de provincie Utrecht bekend.

De wolf werd door jagers doodgeschoten. In juli gaf de provincie op advies van deskundigen toestemming om het dier af te schieten, nadat hij een wandelende vrouw had gebeten eind mei.

Bram was bij meerdere ernstige incidenten betrokken. Zo had hij vorig jaar augustus ook een kind omver gelopen en in juli dit jaar beet hij een kind in de bossen nabij de Pyramide van Austerlitz.

Mijdadvies ingetrokken

Sinds augustus raadde de provincie af landgoederen, bos- en natuurgebieden op de Utrechtse Heuvelrug te bezoeken. Nu de probleemwolf dood is vervalt de directe dreiging en is dat mijdadvies ingetrokken.

Andere algemene adviezen, zoals honden aangelijnd houden en op de paden blijven, zijn nog wel van kracht. De Utrechtse Heuvelrug blijft een geliefde plek voor bezoekers, maar is ook een wolvenleefgebied.

Naast Bram mag ook de 'probleemwolf' GW4655m, die de naam Hubertus kreeg, worden doodgeschoten. Dat oordeelde de rechter in mei.

Deze wolf was op de Veluwe betrokken bij een reeks incidenten. Zo beet hij in april een hardloopster en benaderde hij andere bezoekers in dezelfde periode. Wolvendeskundigen zijn van mening dat de wolf niet-schuw gedrag vertoont. Eenmaal aangeleerd, blijft dat gedrag aanwezig volgens hen, en daarmee blijft het dier een gevaar voor de mens.

De toestemming wolven af te schieten leidde tot weerstand bij dierenorganisaties. Animal Rights veroordeelt het doodschieten van de wolf en spreekt van een "schanddaad". Faunabescherming, Animal Rights en Fauna4Life spanden in juli een zaak aan om het doodschieten te voorkomen. De gemeente zou onvoldoende duidelijk zou hebben gemaakt welke wolf problemen veroorzaakte.

Na extra informatie van de provincie Gelderland concludeerde de rechter dat de zaak van de dierenorganisaties geen kans van slagen had. De vergunning zou aflopen op 1 januari, maar is begin deze maand met een half jaar verlengd.

Wolf doodgereden

Vanochtend werd op de provinciale weg tussen Apeldoorn en Ede een wolf doodgereden door een auto. Het dier stak rond 08.00 uur over en werd geraakt. De politie bevestigde dit aan Omroep Gelderland. Het kadaver van de wolf zal naar het Dutch Wildlife Health Centre van de Universiteit Utrecht gaan voor sectie en onderzoek.

Het was de derde dag op een rij dat er een dode wolf werd gevonden. Woensdag en donderdag gebeurde dat al in de provincie Drenthe. DNA-onderzoek moet uitwijzen om welke wolven het gaat.

Minister Tieman (Infrastructuur en Waterstaat) trapt vandaag een nieuwe campagne tegen alcohol in het verkeer af. De slogan is net als vorig jaar "Top, jij blijft Bob".

De campagne start met een alcoholcontrole in Den Haag. Wie nuchter blijkt, mag nog een keer blazen om een "feestelijk" rad te laten draaien voor "een kleine Bob-attentie", meldt het ministerie.

De Bob-campagne ontstond in 1995 in België, en werd later in andere landen overgenomen. Er wordt vaak gedacht dat de letters staan voor 'bewust onbeschonken bestuurder', maar die betekenis is er later bij bedacht. De naam is afgeleid van Bob Madrenas, oprichter van het reclamebureau dat de oorspronkelijke campagne bedacht.

Streven naar 0 procent

Voor de start van de nieuwe campagne liet het ministerie een representatieve steekproef houden onder zo'n 1100 Nederlanders. Daaruit komt naar voren dat 93 procent van de Nederlanders er vertrouwen in heeft dat ze niet zullen drinken als ze moeten rijden. Onder jongeren tussen de 18 en 24 jaar geeft 22 procent aan soms nog wel te drinken als ze daarna in de auto stappen, blijkt uit een onderzoek van jongerenorganisatie TeamAlert.

"Die 22 procent vinden we best fors", zegt Sjoerd van Halem van TeamAlert. "Het is voor mensen heel lastig om zelf in te schatten of ze al aan de alcoholgrens zitten. Een glas alcohol heeft een andere uitwerking op iedereen. Dat is onder meer afhankelijk van lichaamsgewicht."

De Bob-campagne is erop gericht dat mensen "echt met 0 procent alcohol achter het stuur stappen", zegt Van Halem. De campagne start in december omdat Nederlanders juist in die maand in de verleiding kunnen komen om toch met een drankje op achter het stuur te stappen.

Gezelligste maand

Uit de peiling blijkt dat zes op de tien ondervraagden "vaker de verleiding voelt om mee te drinken omdat het gezellig is". Die verleiding wordt het vaakst gevoeld tijdens oud en nieuw met vrienden of familie en bij kerstbezoek.

"December is de gezelligste maand van het jaar, maar met al die borrels, etentjes en familiebezoeken is het ook extra opletten geblazen", zegt demissionair minister Tieman. Hij trapt de nieuwe campagne af samen met wethouder Arjen Kapteijns van de gemeente Den Haag en gedeputeerde Frederik Zevenbergen van de provincie Zuid-Holland.

Ook elders in het land houdt de politie vandaag alcoholcontroles. Komende maandag start een campagne van een week met extra alcohol- en drugscontroles in heel Europa.

Zelf video's door Sora genereren met daarin figuren als Mickey Mouse, Darth Vader of Iron Man. Dat kan binnenkort: The Walt Disney Company heeft een driejarige overeenkomst gesloten met OpenAI, het bedrijf achter chatbot ChatGPT en video-generator Sora. Disney investeert een miljard dollar in het techbedrijf en staat het gebruik van zijn karakters toe.

De tweede versie van de video-generator Sora werd in oktober gepresenteerd. Gebruikers kunnen zelf met 'prompts', (opdrachten in tekst) aan de AI-tool vragen om video's te laten maken. De belofte bij de tweede editie was dat video's nog realistischer werden. Meteen gingen levensechte video's viraal van Ronald McDonald die aan de politie ontvlucht of Pikachu bij de landingen van D-day.

Disney had Sora toen nog verboden gebruikt te maken van zijn intellectuele eigendommen, maar stelt nu ruim 200 karakters beschikbaar van Disney en Pixar zelf en andere series waar het bedrijf de rechten van heeft, zoals Marvel en Star Wars. Bijvoorbeeld Belle, Stitch, Mufasa, Captain America, Thor en Han Solo zijn dus te gebruiken in video's die door Sora worden gegenereerd.

Disney en OpenAI zijn ook overeengekomen dat een selectie van de films die gebruikers laten genereren, te zien zullen zijn via de streamingdienst Disney+.

Google gesommeerd

Disney wordt ook zelf een grote klant van OpenAI. De entertainmentgigant gaat tools van het techbedrijf gebruiken om nieuwe producten, diensten en "ervaringen" te bouwen, is te lezen in het persbericht. Ook zullen medewerkers van Disney gebruiken gaan maken van AI-hulp ChatGPT.

Hoewel Disney dus een samenwerking aangaat met het ene techbedrijf, gaat het juist de strijd aan met het andere. Afgelopen woensdag sommeerde het bedrijf Google nog te stoppen met het gebruiken van intellectueel eigendom voor het trainen van zijn AI-modellen. Disney stelt dat Google het auteursrecht daarmee misbruikt.

Disney stelt met OpenAI dat verantwoord gebruik van AI belangrijk is. Ze schrijven oog te hebben voor bescherming van gebruikers en de rechten van makers.

Auteursrecht

Over dat laatste is sinds de opkomst van AI veel te doen. Zo leek het erop dat AI-modellen van onder meer OpenAI zijn getraind met beelden van Nederlandse makers, die vinden dat er inbreuk wordt gemaakt op het auteursrecht. En in Duitsland oordeelde een rechter dat ChatGPT het auteursrecht op songteksten schendt.

AI-plaatjesmakers Midjourney werd dit jaar aangeklaagd door filmstudio Warner Bros. vanwege copyrightschending. Zo konden gebruikers makkelijk filmpjes en afbeeldingen genereren met superhelden zoals Batman, terwijl Warner Bros. het alleenrecht daarover heeft.

Niet alleen beelden en stemmen, ook teksten van schrijvers worden gebruikt door AI-generatoren. Zo moest het Amerikaanse AI-bedrijf Anthropic dit jaar voor 1,5 miljard dollar schikken met een groep auteurs, omdat het bedrijf chatbots had getraind met boeken die illegaal gedownload waren.

De muziektak van Warner sloot vorige maand een deal met AI-muziekgenerator Suno, nadat de twee bedrijven eerder met elkaar overhoop lagen. Warner Music, waar onder anderen Coldplay en Ed Sheeran onder contract staan, had Suno aangeklaagd vanwege schending van de auteursrechten. Door deze overeenkomst kunnen stemmen van artiesten die daarvoor kiezen gebruikt worden voor het genereren van muziek via de AI-generator.

Kinderen lokken

Er klinkt ook kritiek op de samenwerking tussen OpenAI en Disney. Zo zegt Fairplay, een Amerikaanse organisatie die kinderen wil beschermen tegen marketing en Big Tech, tegen persbureau AP dat OpenAI ,"kinderen met Disney-karakters probeert te lokken naar het platform". Volgens Fairplay probeert het bedrijf hen zo verslaafd te maken aan zijn producten.

Wat nog niet duidelijk is, is hoe de karakters van Disney in Sora-video's zullen klinken. In de overeenkomst is afgesproken dat stemmen van de karakters die door stemacteurs zijn ingesproken, niet gebruikt mogen worden door de video-generator.

Het kabinet moet zich dringend richten op de lange termijn en zorgen voor een goed investeringsklimaat. Doet het dat niet, dan dreigt Nederland achterop te raken in een tijd van geopolitieke spanningen, technologische versnelling en toenemende druk op publieke voorzieningen. Dat is in het kort de boodschap van oud-topman van ASML Peter Wennink.

Vandaag presenteert hij zijn advies om de Nederlandse economie toekomstbestendig en weerbaarder te maken, geschreven op verzoek van minister Karremans. Hij spreekt dreigende taal: "donkere wolken pakken zich samen boven de samenleving" en "onze welvaart begint te eroderen". In zijn advies staat een enorm vraagstuk centraal: hoe blijft Nederland de komende decennia welvarend genoeg om voor de sociale voorzieningen te kunnen blijven betalen?

Het economische speelveld is de afgelopen jaren in rap tempo veranderd, bijvoorbeeld door handelsconflicten en de oorlog op het Europees continent. Ook verliest Europa "in hoog tempo" terrein aan China en de Verenigde Staten in kritieke technologieën, schrijft Wennink. Die landen investeren veel meer in bijvoorbeeld kunstmatige intelligentie en halfgeleiders.

Nederland moet nú investeren om de concurrentie bij te benen, volgens de oud-topman. Dat moet chefsache zijn, aldus Wennink. Oftewel, het is een zaak voor de premier van Nederland.

Miljarden investeren

Het Centraal Planbureau verwacht een daling van de structurele economische groei naar 0,9 procent per jaar. Dat is volgens Wennink te weinig om de huidige voorzieningen op peil te houden. Om de groei op te krikken naar de gewenste 1,5 procent per jaar is een grote investering nodig van 151 tot 187 miljard euro, schrijft de oud-topman.

Het grootste deel hiervan moet uit het bedrijfsleven komen. En bedrijven zijn daar ook toe bereid, meent Wennink. Maar daarvoor moet de overheid wel zorgen voor goede randvoorwaarden.

"Jaren van instabiel beleid hebben geleid tot een vertrouwensbreuk, die alleen kan worden hersteld met een geloofwaardige en consistente strategie voor de aankomende tien jaar."

Randvoorwaarden

De oud-topman onderscheidt vier belangrijkste randvoorwaarden. Ten eerste moeten regels versimpeld worden en moeten vergunningen sneller verleend worden. Door het huidige gebrek aan snelheid en daadkracht raken "maatschappelijke doelen ondergeschikt (...) aan trage en complexe procedures".

Ook moet het tekort aan goed geschoold personeel worden opgelost. Er moeten bijvoorbeeld extra mogelijkheden komen om mensen om te scholen voor technische beroepen, aldus Wennink. Hij roept daarnaast op om meer internationale studenten binnen te halen. Die toestroom werd de afgelopen jaren juist verminderd.

Als derde randvoorwaarde noemt Wennink betaalbare en betrouwbare energie voor bedrijven. De overbelasting van het stroomnet is bedrijven een doorn in het oog; ze moeten soms tijden wachten op een aansluiting. Dat stokt vernieuwing en verduurzaming van de Nederlandse economie, benadrukt Wennink.

Zijn laatste aandachtspunt is een sterkere economische infrastructuur. Plekken als de Rotterdamse haven, Schiphol en een regio met veel technologiebedrijven als Brainport Eindhoven moeten versterkt worden, bijvoorbeeld door te investeren in huisvesting en digitale netwerken.

100 dagen

Wennink maant de politiek tot haast. In zijn rapport zit een tijdschema, waarin de eerste stappen al binnen 100 dagen genomen moeten worden. Er moeten gelijk scherpe keuzes gemaakt worden, vindt hij. Zo is er bijvoorbeeld een juridisch houdbare oplossing voor het stikstofprobleem nodig. Ook moet gelijk begonnen worden met het herstellen van de vier genoemde randvoorwaarden.

Voor de plannen is publiek geld nodig. De overheid moet dat volgens Wennink vrijmaken door minder uit te geven, inefficiënte fiscale maatregelen af te schaffen en moet ook overwegen om de staatsschuld te laten oplopen. Verder pleit Wennink voor de verkoop van bijvoorbeeld aandelen in staatsdeelnemingen als Holland Casino, ABN Amro en de Duitse tak van Tennet, wat tientallen miljarden euro zouden kunnen vrijspelen.

De oud-topman wil ook hervormingen op de arbeidsmarkt. Zo wil hij een voorbeeld nemen aan buurlanden en werknemers minder lang doorbetalen bij ziekte. Hij raadt aan het tweede jaar van de doorbetaling af te schaffen.

Meegenomen in formatie

Wennink wijst vervolgens vier belangrijke sectoren aan waar de overheid het geld in zou moeten pompen, sectoren waar Nederland in kan uitblinken en daarmee zijn positie kan versterken: digitalisering (waaronder AI); veiligheid en weerbaarheid; energie- en klimaattechnologie; en life sciences en biotechnologie.

Met dit advies vertaalt de oud-topman het veelbesproken rapport-Draghi over de Europese concurrentiekracht naar Nederlandse context. De aanbevelingen van Wennink zullen ook zeker gehoor krijgen bij de formerende partijen: de topman schoof eerder al aan bij de onderhandelingen en in het eerste formatiestuk werd al op zijn advies voorgesorteerd.

Een ongekende hittegolf, een tropische storm die afzwaait naar Nederland of extreem lage waterstanden in de Rijn. In een nieuw rapport schetst het KNMI hoe weersextremen ons land kunnen raken. En wat daarvan de gevolgen zouden zijn.

De risico's zijn niet onbekend maar het rapport zoekt de randen op van wat voorstelbaar is in Nederland. "Het moet prikkelen om ons beter voor te bereiden op crisissituaties", zegt Maarten van Aalst, hoofddirecteur van het KNMI. Zolang het KNMI statistieken bijhoudt zijn de extremen, zoals ze in het rapport beschreven staan, niet in werkelijkheid voorgevallen.

Het rapport moet ertoe leiden dat ons land beter voorbereid raakt. Allereerst wil het KNMI graag in gesprek met organisaties als waterschappen en veiligheidsregio's die met zulke weersextremen te maken zouden krijgen. Gasunie, Rijkswaterstaat en netbeheerder Tennet werkten al mee.

De scenario's uit Een extreem rapport van het KNMI

- Zeer zware hittegolf
- Nauwelijks wind- en zonnestroom door grauw, windstil weer (dunkelflaute of duisterluwte)
- Westnijlvirus verspreidt zich in Nederland
- Extreem lage waterstanden in de Rijn
- Grootschalige natuurbrand
- Wekenlange koudegolf
- Ongekend zware regenval
- Tropische storm zwaait af richting Nederland
- Zware orkaan treft Bonaire, Saba of Sint Eustatius

Om de scenario's te schetsen, begonnen de onderzoekers meestal met recente extremen. Die situaties stopten ze met kleine variaties in een weermodel. Computers rekenden vervolgens tientallen keren uit wat ook had kunnen gebeuren. Elk van die opties is in principe even waarschijnlijk. In sommige hiervan waren die weersomstandigheden nog heviger dan in werkelijkheid.

Een van de scenario's gaat uit van de hittegolf die Nederland trof in juli 2018. Daar kwam na enkele dagen een einde aan door de komst van koele lucht en regen. De weermodellen lieten zien dat die verkoeling Nederland ook had kunnen missen. In dat geval was de hittegolf nog vijf dagen langer doorgegaan, en zou ongekend intens zijn geweest.

Het rapport keek ook naar de afgezwaaide tropische storm Kirk die in 2024 over Spanje en Frankrijk trok. De weermodellen lieten zien dat de storm ook de Noordzee had kunnen bereiken. In dit scenario zwol de storm daar aan, waarna hij urenlang over Nederland trok met windsnelheden tot wel 180 kilometer per uur. Dit had volgens berekeningen van de Vrije Universiteit tot wel 2,7 miljard euro schade aan gebouwen kunnen leiden.

Nu al in gesprek

Met dit rapport vol concrete voorbeelden van potentiële extremen hoopt het KNMI dat het makkelijker wordt te praten over hoe we ons moeten voorbereiden. Het KNMI kan dan waarschuwen op een manier waarop waterschappen en andere organisaties er ook echt wat mee kunnen.

Wanneer het KNMI een extreem ziet aankomen is de kans vaak beperkt dat het werkelijk gebeurt. Maar mocht het gebeuren, dan is de impact enorm. Organisaties moeten nu al bedenken hoe ze hiermee omgaan, zegt Van Aalst. "Wanneer wil je gewaarschuwd worden? Vanaf hoeveel procent kans dat iets extreems gebeurt? En hoelang van tevoren heb je nog handelingsperspectief?"

Niet wezenloos schrikken

Hoewel het KNMI niet voor het eerst naar extreme scenario's kijkt, gebeurde dat niet eerder zo uitgebreid. Het rapport is niet bedoeld om gewone mensen die dit lezen zich wezenloos te laten schrikken. "Ik kan me voorstellen dat het dat effect heeft", zegt Van Aalst, "en voor een deel moeten we ons ook bewust zijn dat de risico's echt zijn toegenomen. Maar aan de andere kant zijn we als Nederland op veel risico's ook heel goed voorbereid. En het doel van dit rapport is dit nog wat op te plussen."

De opwarming van de planeet leidt ertoe dat de kans op sommige weersextremen groeit, zoals hittegolven. "Klimaatverandering is hier en nu", zegt Van Aalst. En het rapport moet duidelijk maken dat extremen nu al vaker voorkomen, wat bijvoorbeeld bij hittegolven heel duidelijk is.

Soms is het verband juist andersom. Door de energietransitie wekt Nederland een steeds groter deel van zijn stroom op met windturbines en zonnepanelen. Waar winterse periodes zonder wind en zon vroeger ongemerkt voorbij gingen, zoals in de winter eind 1997, kan dat in de toekomst leiden tot een tekort aan stroom.

De Nederlandse Vissersbond vreest voor het imago van Nederlandse vissers in buurlanden. Het gebeurt nog wel eens dat vissers de verplichte volgapparatuur uitzetten. De bond doet een dringende oproep om dat voortaan niet meer te doen.

Binnen de visserijwereld worden volgsystemen regelmatig uitgeschakeld, bijvoorbeeld om visrijke gronden niet prijs te geven aan concurrerende schepen, schrijft Omroep Flevoland. Nederlandse vissers raakten eerder in opspraak omdat het uitzetten van systemen ook in verband werd gebracht met drugssmokkel en illegale visserij.

Dat bleek onlangs ook uit een tv-reportage van de Duitse omroep NDR. Die filmde op de kotter van een Duitse garnalenvisser, die op een toegestane plek aan het vissen was. Een Nederlands schip dat daar in de buurt voer, was niet zichtbaar op de radar.

'Illegale concurrentie'

Het Nederlandse schip had de zogeheten AIS (Automatic Identification System) uitgeschakeld. Dat was waarschijnlijk omdat er op een plek werd gevist waar ze niet mochten zijn. Daar staat een boete op van een paar honderd euro, al zouden Duitse vissers die graag verhoogd willen zien.

De garnalenvisser deed melding bij de autoriteiten van de "onzichtbare" collega's uit Nederland. "Ten eerste vangen ze mijn vangst weg", zei hij daarover. "Ten tweede wordt de vangst op de markt aangeboden, waardoor het aanbod toeneemt." Dat drukt de prijs.

De Nederlandse vloot heeft vaak modernere en krachtigere schepen, zegt Peter Breckling van de Duitse vissersbond. "Als ze ook nog eens illegaal concurreren met Duitse kotters, is dat een probleem voor de lokale vissers en dat moet worden opgelost."

'Grote gevolgen'

Het uitzetten van volgsystemen kan grote gevolgen hebben, zegt de Nederlandse vissersbond nu. De bond wijst de vissers op hun verantwoordelijkheid - ze hadden zich als gasten in Duitse wateren verantwoord en transparant moeten gedragen. "Dit schaadt het imago van de gehele Nederlandse vloot: iedereen wordt over één kam geschoren."

De imagoschade staat nog los van de juridische problemen die erbij komen kijken, zegt voorzitter Johan Nooitgedagt. "Het uitschakelen van AIS kan ertoe leiden dat een schip niet aan de wettelijke eisen voldoet. Het recht op beperking van aansprakelijkheid kan vervallen. Het kan worden gezien als aanwijzing voor mogelijke overtredingen zoals ontwijking van toezicht of illegale visserij."

En mocht er een ongeluk gebeuren terwijl de volgapparatuur uitstaat, dan kunnen verzekeraars volgens Nooitgedagt weigeren geld uit te keren. "Er zijn binnen de Europese visserij geen valide redenen om AIS uit te schakelen. Verantwoord gedrag op zee is in ieders belang."

Drugssmokkel

Het is niet de eerste keer dat Nederlandse vissers in het buitenland in opspraak raken door vermeend 'illegaal' en 'onzichtbaar' vissen. In Denemarken wezen lokale vissers beschuldigend naar Nederlandse kotters die niet op de radar gevolgd konden worden.

Urker kotters zouden betrokken zijn geweest bij een grootschalige drugssmokkel in Deense wateren, meldde de Deense omroep TV2 in 2023.

De rechter in New York heeft de gevallen cryptomagnaat Do Kwon veroordeeld tot 15 jaar cel vanwege een enorme fraude. Kwon is verantwoordelijk voor het verlies van 40 miljard dollar toen de koers van zijn cryptomunten instortte en zijn bedrijf een grote zwendel bleek te zijn.

De Zuid-Koreaan Kwon (34) had in 2018 Terraform Labs opgericht, dat een zogenoemde stablecoin op de markt had gebracht. Met TerraUSD beloofde hij aan cryptobeleggers stabiliteit, omdat de waarde ervan zou zijn gekoppeld aan de Amerikaanse dollar. 1 TerraUSD stond zogenaamd gelijk aan 1 dollar.

Munt stort in

Maar toen de waarde van Terra in 2021 onder de 1 dollar dook, loog Kwon over hoe de koers weer op peil was gebracht. Hij beweerde dat een speciaal algoritme dat had gedaan, maar stiekem had hij een investeringsfirma bereid gevonden om voor miljoenen aan Terra te kopen. Daarmee hield hij de schone schijn op bij zijn klanten, die dachten dat zijn stablecoin inderdaad een veilige belegging was.

Toen de instroom van nieuw geld ophield, stortte Terra in mei 2022 alsnog in. Ook de daaraan gelinkte Luna-munt was weinig meer waard. Kwon probeerde te redden wat er te redden viel, maar vluchtte uiteindelijk naar Montenegro. Daar werd hij in maart 2023 gearresteerd en later uitgeleverd aan de VS.

Spaargeld verdampt

Volgens een schatting van de rechter zijn een miljoen mensen slachtoffer geworden van de fraude. Enkele van hen kwamen tijdens de rechtszaak aan het woord. Gedupeerden vertelden dat ze hun spaargeld, waar ze jaren over hadden gedaan om bij elkaar te krijgen, plots kwijtraakten. "Dat geld in rook zien opgaan, letterlijk van het ene op het andere moment, was een van de angstigste momenten in mijn leven", zei iemand.

"Dit gaat om echte mensen en echt geld, niet om een papieren werkelijkheid", hield de rechter Kwon voor. Hij noemde het een fraude op "epische schaal, die eens in een generatie plaatsvindt". Hij vond de strafeis van 12 jaar dan ook te laag en veroordeelde Kwon tot 15 jaar cel.

Inwoners van het noordwesten van de Verenigde Staten en het westen van Canada hebben te maken met overstromingen door aanhoudende hevige regenval. Hierdoor zijn een aantal rivieren buiten hun oevers getreden.

In de VS en Canada zijn evacuatiebevelen van kracht voor tienduizenden mensen, en de autoriteiten hebben gewaarschuwd dat er meer regen op komst is.

In Canada zijn belangrijke snelwegen naar Vancouver afgesloten vanwege overstromingen en puin. In de Amerikaanse staat Washington zijn de Skagit- en Snohomish-rivier overstroomd.

Er vinden in de hele staat reddingsacties plaats, waarbij gebruik wordt gemaakt van opblaasboten en helikopters.

De brandweer van Eastside in het westen van Washington heeft een video vrijgegeven van het moment waarop twee automobilisten per helikopter werden gered.

Nadat de bestuurders in overstroomd gebied waren terechtgekomen, moesten ze vluchten naar hoger gelegen terrein. Een van hen klom op het dak van zijn auto, terwijl de ander zijn toevlucht zocht in een boom, aldus de autoriteiten.

Noodtoestand

De gouverneur van de staat Washington, Bob Ferguson, heeft de noodtoestand uitgeroepen voor de hele staat. Hij heeft de federale overheid gevraagd om hulp. Naar schatting moeten 100.000 mensen geëvacueerd worden. "Als u van uw lokale autoriteiten de opdracht hebt gekregen om te vertrekken, ga dan alstublieft", benadrukte Ferguson op een persconferentie.

Er zijn geen dodelijke slachtoffers gevallen door het noodweer, maar de gouverneur waarschuwde dat het gevaar nog niet geweken was. "Op de Skagit-rivier bereikt het waterpeil morgenochtend rond het middaguur zijn hoogste punt. Dat zal naar verwachting een historisch hoog niveau voor die rivier zijn", zei hij tegen nieuwszender CNN.

Ook aan de andere kant van de grens, in Brits-Columbia in Canada, gelden evacuatiebevelen. Lokale autoriteiten hebben gemeld dat ze verwachten dat de Nooksack-rivier buiten zijn oevers zal treden. Veel snelwegen naar de regio Lower Mainland in het zuidwesten zijn afgesloten.

Met een hamertje in de vorm van een blad sloeg de Franse voorzitter op tafel. In de voormalige vliegtuighangar buiten Parijs klonk applaus, en afgematte diplomaten omhelsden elkaar. Het klimaatverdrag van Parijs was een feit.

Dat moment is vandaag precies tien jaar geleden. Bijna alle landen spraken af de opwarming van de planeet ruim onder de 2 graden Celsius te houden. En het liefst onder de 1,5 graad. Tien jaar later is nog niet te zeggen of dat gaat lukken. Maar het klimaat is wel op de agenda gezet.

Erg dwingend is 'Parijs' in ieder geval niet. Concrete plannen om minder broeikasgassen uit te stoten, staan er niet in. Die mogen landen zelf maken. Meteen was duidelijk dat de ingediende plannen bij lange na niet genoeg waren. En dus spraken landen af deze elke vijf jaar aan te scherpen. Een middel om ze hieraan te houden is er niet. En dan kunnen landen ook nog straffeloos uittreden, wat de Verenigde Staten al twee keer deden.

"Toch is de zeggingskracht enorm geweest", zegt energie-expert Remco de Boer. "Het heeft wereldwijd, en met name in de Europese Unie, een enorme impuls gegeven aan het klimaatbeleid." Hij heeft zich hier regelmatig over verbaasd; opeens stonden in zaaltjes mensen op om vurige pleidooien voor klimaat te houden.

"Het heeft een enorme energie losgemaakt", zegt ook Heleen de Coninck, hoogleraar klimaatbeleid aan de Technische Universiteit Eindhoven. "Klimaat is van politiek buitenbeentje naar het hart van de politiek gegaan." Enkele jaren na het klimaatverdrag kwam de Europese Unie met de Green Deal, een maatregelenpakket om de economie ingrijpend te verduurzamen. Ook daarbuiten schroefden landen hun ambities op.

Hierbij is niet altijd een rechte lijn te trekken naar 'Parijs', zegt De Coninck. Vaak is er een wisselwerking. Sommige landen nemen in de wet op dat ze in 2050 netto geen broeikasgassen meer willen uitstoten. Dat leidt tot druk op andere landen. Door de investeringen die loskomen, verbetert duurzame technologie en wordt deze goedkoper. Ook dan volgen anderen weer.

Uitstoot blijft stijgen

In de statistieken is de invloed minder goed zichtbaar. Op dit moment verbrandt de wereld meer olie, steenkool en gas dan in 2015. En daarmee nam ook de uitstoot toe van broeikasgas CO2. Wel is de stijging afgevlakt en gaat niet meer zo snel als tussen 2000 en 2010.

Aanvankelijk is er na 'Parijs' de hoop dat de uitstoot snel een piek bereikt en dan gaat dalen. "We hoopten dat dat in 2020 zou zijn, maar in 2025 weten we nog steeds niet of we hebben gepiekt. Dat is erg teleurstellend", zegt Niklas Höhne van het New Climate Instituut in Duitsland. De Europese Unie en de Verenigde Staten zijn wel over hun piek. En zelfs in China groeit de uitstoot al 1,5 jaar niet meer.

Wel enorm verbeterd zijn de verwachtingen voor de toekomst. Voor 'Parijs' was het idee dat de uitstoot gestaag zou blijven toenemen. De temperatuur zou deze eeuw dan met een dramatische 3,6 graden Celsius toenemen. Met de huidige koers komt de wereld uit op circa 2,6 graden. Dat is nog ruim meer dan de doelen va het verdrag, maar wel flink afgenomen.

De belangrijkste verklaring die Höhne hiervoor heeft, is dat de enorme prijsdaling van zonnepanelen, windturbines, batterijen en elektrische auto's hun opkomst dramatisch hebben versneld. Landen hoeven dus niet alleen meer naar olie, steenkool en gas te grijpen als ze meer energie nodig hebben omdat hun economie groeit, zegt Höhne. "Dat idee, die optie: het bestond 10 jaar geleden gewoon niet. Olie, steenkool en gas waren de enige optie de ze hadden."

Er klinkt ook wel kritiek op deze visie. Volgens sommige experts waren de verwachtingen over uitstoot en opwarming in 2015 simpelweg te pessimistisch. Nu er een realistischer beeld is van de toekomstige opwarming, lijkt het vooral alsof er enorme vooruitgang is geboekt. Maar Höhne is het daar niet mee eens. "Dat was destijds de beste informatie de we hadden. Al het bewijs wees in de richting."

Hoe dan ook zal het niet meer genoeg zijn om onder de 1,5 graad opwarming te blijven. Vorig jaar was de temperatuur voor het eerst 1,5 graad hoger, en op de klimaattop in Brazilië werd afgelopen maand voor het eerst erkend dat het ook op de lange termijn uit zicht is. Toch denkt Höhne dat er nog mogelijkheden zijn om onder de 2 graden te blijven. "Ik heb er enorm veel vertrouwen in dat we van fossiele brandstoffen gaan afstappen", zegt hij. "De vraag is niet of, maar wanneer. Je kunt het niet tegenhouden, alleen vertragen."

Ook hoogleraar klimaatbeleid Heleen de Coninck denk dat het verdrag heeft bijgedragen. "Je kunt heel veilig de conclusie trekken dat het een effect heeft gehad", zegt De Coninck. "Al heb je natuurlijk geen twee werelden, met en zonder 'Parijs', die je met elkaar kunt vergelijken."

Goedemorgen! Vandaag wordt de uitslag bekend van het DNA-onderzoek naar de gedode wolf op de Utrechtse Heuvelrug. En de Nederlandse handbalsters spelen in Rotterdam de halve finale van het WK tegen Noorwegen.

Eerst het weer: veel bewolking en soms een klein beetje regen of motregen. De wind komt uit het zuiden en het is vrij zacht, met 9 tot 11 graden. Ook na vandaag blijft het vrij zacht. Wolkenvelden overheersen, maar soms breekt de zon even door. Het blijft zo goed als droog.

Ga je op pad? Hier vind je het overzicht van de files en hier lees je waar werkzaamheden en storingen zijn op het spoor.

Wat kan je vandaag verwachten? Wat heb je gemist?

In zeker elf gemeenten brengen mensen volgend jaar bij de gemeenteraadsverkiezingen hun stem uit via een kleiner stembiljet. Bij vier gemeenten die dit jaar al meededen met de proef tijdens de Tweede Kamerverkiezingen, hebben Den Bosch, Leiden, Meijerijstad, Nijmegen, Noordoostpolder, Soest en Gouda zich aangesloten.

Bij de verkiezingen van oktober deden vijf gemeenten mee aan de proef: Alphen aan den Rijn, Boekel, Midden-Delfland, Tynaarlo en Borne. Die laatste gemeente is afgehaakt omdat men het aantal ongeldige stemmen te hoog vond.

Het kleine stembiljet heeft een A3-formaat, oftewel een kleine 30 bij 42 centimeter. Op de bovenste helft staan de logo's en namen van alle partijen. Daaronder staat een lijst met nummers om de kandidaat te kiezen. Volgens de Kiesraad en het minister van Binnenlandse Zaken maakt het kleine stembiljet het stem- en telproces een stuk makkelijker.

Ander nieuws uit de nacht En dan nog even dit:

De formatie verloopt stroef, maar D66, CDA en VVD gaan verder praten en proberen op meerdere onderwerpen overeenstemming te bereiken. Wat vinden andere partijen daarvan? In Rondje Binnenhof bespreken Marleen, Jorn en Simone het onder de kerstboom van de Tweede Kamer.

Fijne dag, bijna weekend!