NOS Nieuws - Algemeen

Finland loopt voorop op het gebied van de afweer tegen Russische drones. Dat heeft alles te maken met de ruim 1300 kilometer lange grens met Rusland. Sinds de oorlog in Oekraïne leerden de Finnen een belangrijke les: een effectieve drone-afweer betekent voortdurend innoveren.

Het Finse drone-afweerbedrijf Sensofusion is een typische Finse start-up. Negen jaar geleden opgericht met het idee dat drones weleens als wapens zouden kunnen worden gebruikt. Sinds de oorlog in Oekraïne groeit het bedrijf explosief en exporteert het naar verschillende landen.

De drone-afweersystemen die het bedrijf maakt, werden vanaf dag één van de Russische invasie door de Finnen naar Oekraïne gestuurd. Dat heeft de Finnen een voorsprong gegeven op het gebied van Russische drones en effectieve drone-afweer.

Lokaliseren en blokkeren

De productie- en innovatiehal van Sensofusion ligt in Vantaa, een voorstad van Helsinki. Sommige medewerkers zitten aan werkbanken te werken met schroefjes en draadjes. Anderen programmeren software voor het identificeren en opsporen van drones.

"Dit is de centrale eenheid", vertelt directeur Ville Herva, wijzend naar de zwarte kastjes. Met deze kastjes kunnen grote militaire drones op tientallen kilometers afstand worden gelokaliseerd en geblokkeerd. "Onder perfecte omstandigheden is dat 80 kilometer", zegt hij. "Het is vaak mogelijk om de piloot te lokaliseren en daar achteraan te gaan. En anders kan de communicatie tussen de drone en de bestuurder worden geblokkeerd waardoor de drone niet meer werkt."

De zwarte kastjes zijn gemaakt voor drones die werken op radiogolven, die het meest worden gebruikt. Daarnaast produceert het bedrijf ook op radar gebaseerde drone-afweer voor autonoom werkende drones zonder drone-bestuurder.

De sleutel van effectieve drone-afweer is constante vernieuwing, zegt Herva: "De Russische drones vernieuwen voortdurend en dat betekent dat ook de sensoren en radar moeten worden aangepast." Het Finse drone-afweerbedrijf is op zoek naar de beste programmeurs uit landen die NAVO-lid "of vrienden van de NAVO" zijn. "En natuurlijk doen we altijd een grondige achtergrondcheck."

Deense luchthavens

Om de volledige Fins-Russische grens van ruim 1300 kilometer te beschermen, zijn zo'n tweehonderd kastjes nodig. Maar net zo belangrijk is het beschermen van kritische infrastructuur, bleek deze week in Denemarken. Want als grote drones eenmaal boven een vliegveld zweven, is het eigenlijk al te laat.

De Denen vroegen zich deze week af waarom zelfs bij de luchthaven Skrydstrup, in het zuiden van het land, geen drone naar beneden kon worden gehaald. Skrydstrup is een militaire luchthaven, waar alle gevechtsvliegtuigen van Denemarken zijn gestationeerd. Het antwoord van de Deense regering en defensie was hetzelfde als toen er drones boven civiele luchthavens zweefden: het risico van neerhalen is te groot.

Drones die boven luchthavens vliegen, kunnen neerstorten op mensen en in brand vliegen. Daarom moeten de drones van grotere afstand gelokaliseerd kunnen worden. Het werd deze week pijnlijk duidelijk dat Denemarken niet over de juiste drone-afweer beschikt.

Europese defensieministers willen een dronemuur

Europese defensieministers zijn het vandaag eens geworden over de ontwikkeling van een "dronemuur" langs de EU-grenzen met Rusland en Oekraïne. Die 'muur' van sensoren en radars moet ervoor zorgen dat drones die het Europese luchtruim schenden eerder worden gedetecteerd, gevolgd en onderschept.

Het besluit volgt op een reeks incidenten met drones aan de Europese grenzen en rond luchthavens, onder meer boven Estland en Denemarken. Rusland is beschuldigd van betrokkenheid en opzet, maar ontkent beide. "De boodschap is duidelijk: Rusland stelt de EU en de NAVO op de proef", zei Eurocommissaris Kubilius na het online overleg met de ministers van de landen aan de Europese oostflank. "Onze reactie moet vastberaden, eensgezind en onmiddellijk zijn."

Er zijn nog veel vragen over wat er deze week precies boven de civiele en militaire luchthavens van Denemarken zweefde en wie ze de lucht in heeft gestuurd. De Deense premier Frederiksen spreekt van een "hybride aanval" en de "ernstigste aanval op kritieke infrastructuur".

Grillige oorlogvoering

Ze wees er ook op dat de Denen hieraan zullen moeten wennen. "Het is kenmerkend voor hybride oorlogvoering. De ene dag draait het om een cyberaanval, de volgende om drones of sabotage."

De directeur van het Finse drone-afweerbedrijf merkt een groot verschil tussen jonge, innovatieve wapenbedrijven die nu als paddenstoelen uit de grond schieten en grotere, traditionele wapenfabrikanten, die niet altijd in staat zijn om zich aan de grillige oorlogvoering aan te passen.

Herva: "De Russische invasie in Oekraïne heeft duidelijk gemaakt dat innovatie essentieel is voor wapenproducenten. Het is belangrijk voor Europese landen om dat te beseffen. De dreiging van nu is weer compleet anders dan over een paar maanden en zelfs een paar weken. Daar moeten we ons allemaal op instellen."

Met exact genoeg stemmen heeft het Slowaakse parlement een grondwetswijziging aangenomen die de rechten van lhbti'ers inperkt. Ook regelt de wet dat het Slowaakse recht boven het EU-recht gaat bij zaken die raken aan de 'nationale identiteit', zoals kwesties rond het gezin en gender. Dat laatste is niet zoals het binnen de EU is afgesproken. Critici tonen zich bezorgd en vrezen dat de mensenrechten in het land verder onder druk komen te staan.

De aanpassing van de grondwet komt uit de koker van de regering van premier Fico, een pro-Russische populist, en had een drievijfdemeerderheid in het parlement nodig. Door onzekerheid over het aantal medestanders werd de stemming meerdere keren uitgesteld. Met steun van twaalf conservatieve oppositieleden haalde het voorstel van de regering het vandaag, met precies de benodigde 90 van de 150 stemmen.

Dam tegen progressief

Daarmee erkent Slowakije voortaan nog twee geslachten: man en vrouw. Intersekse personen vallen buiten de boot. Verder maakt de nieuwe grondwet het voor lhbti'ers haast onmogelijk om kinderen te adopteren. Wensouders dienen getrouwd te zijn, maar in Slowakije geldt een huwelijk uitsluitend als "een unieke verbintenis tussen een man en een vrouw". Draagmoederschap wordt ook verboden. Toegang tot zorg of hulp bij abortus verdwijnt. En kinderen krijgen alleen nog seksuele voorlichting op school na toestemming van hun ouders. De herschreven grondwet moet volgens Fico gaan dienen als "dam tegen progressieve stromingen".

Tegenstanders en juristen vrezen dat dit nog maar het begin is. Door vast te leggen dat Slowakije zijn soevereiniteit behoudt bij zaken die raken aan de 'nationale identiteit' kan het land op grote schaal het Europese en internationale recht gaan negeren, waarschuwen zij. De term is zo breed dat van alles eronder zou kunnen gaan vallen, van mensenrechten tot onderwijs en wetenschap. Bevalt een thema de regering niet, dan zou er onder verwijzing naar de grondwet een streep door kunnen.

Uitholling mensenrechten

Mensenrechtenorganisatie Amnesty International verzette zich al langer tegen de plannen en veroordeelt de uitslag in het parlement. "Vandaag heeft de Slowaakse regering ervoor gekozen het voorbeeld te volgen van landen zoals Hongarije, waar het beleid heeft geleid tot een uitholling van de mensenrechten", staat in een verklaring.

Ook de Raad van Europa drong er vooraf bij Slowaakse politici op aan tegen de grondwetswijziging te stemmen. Anders "ontkennen ze de realiteit van trans en interseksuele personen en komen mensenrechtengaranties in het geding", waarschuwde Michael O'Flaherty, commissaris voor de mensenrechten bij de Raad.

Fico, sinds 2023 voor de derde keer premier, vaart al langer een anti-Europese koers en haalt de banden aan met Hongarije en Rusland. Onder zijn leiding zijn anti-corruptiemaatregelen teruggedraaid, is de publieke omroep ontmanteld en is de vrijheid van organisaties ingeperkt. Die laatste wijziging kreeg het stempel 'Russische wet', verwijzend naar de vergelijkbare manier waarop Rusland ngo's in het land dwarszit.

Protesten

Verspreid over het land gingen eerder deze week nog duizenden Slowaken de straat op om te protesteren tegen de regering. Dat protest richtte zich voornamelijk tegen nieuwe bezuinigingsplannen. Eerder dit jaar was een onaangekondigd bezoek van premier Fico aan de Russische president Poetin aanleiding voor vele grootschalige betogingen tegen de pro-Russische koers van de regering.

Correspondent Midden-Europa Charlotte Waaijers:

"Lang zag het er niet naar uit dat de grondwetswijziging het zou halen, maar op het laatste moment gingen enkele oppositieleden alsnog om. Waarom is niet helemaal duidelijk, premier Fico liet na de stemming alleen weten dat hij enkele 'invloedrijke mensen' had gebeld.

Voor het inperken van de rechten van lhbti'ers is op zich wel draagvlak in Slowakije. Tegelijk gaat de grondwetswijziging veel verder dan dat, door te verklaren dat in zaken rond de 'nationale identiteit' en 'culturele en ethische kwesties' het landelijke recht boven het EU-recht gaat. Vanwege de vage omschrijving is niet duidelijk wat daar allemaal onder valt; dat zal nu zaak voor zaak moeten worden uitgevochten.

Volgens juristen ligt het land hiermee op ramkoers met de EU, en had Slowakije met deze grondwet nooit kunnen toetreden. Tegenstanders van de wijziging zien het dan ook als een nieuwe stap richting Hongarije en Rusland, en maken zich grote zorgen over de toekomst van hun land."

De Amerikaanse politiek activist Assata Shakur is overleden in de Cubaanse hoofdstad Havana. Het ministerie van Buitenlandse Zaken van Cuba heeft dat bekendgemaakt. Ze was daar in de jaren 80 naartoe gevlucht nadat ze in de VS uit de gevangenis was ontsnapt. Shakur zat een levenslange straf uit voor de moord op een politieagent.

Shakur was vermoedelijk 78 jaar, al is het onduidelijk wat haar precieze geboortejaar is. Volgens de Cubaanse autoriteiten is ze gisteren overleden als gevolg van gezondheidsproblemen. Haar familie bevestigt het overlijden op sociale media.

De activist, die werd geboren als JoAnne Deborah Byron, nam in 1971 de Arabische naam Assata Shakur aan. Assata betekent 'zij die strijdt' en Shakur 'degene die dankbaar is'.

'Most wanted'

In haar studietijd in de jaren 60 raakte zij betrokken bij zwarte activistische en nationalistische bewegingen. Ze kreeg een prominente rol binnen de militante beweging Black Liberation Army (BLA), een afsplitsing van de marxistische Black Panther Party. BLA zette zich, soms gewapend, in tegen systematisch racisme. De beweging hield er radicale verzetsmethoden op na om het zelfbeschikkingsrecht van zwarte Amerikanen na te streven.

In 1977 werd ze veroordeeld tot een levenslange celstraf voor het vermoorden van een politieagent. Twee jaar later ontsnapte zij uit de gevangenis. Shakur, die schuld altijd heeft ontkend, leefde vervolgens ruim vijf jaar onder de radar, voordat ze in 1984 naar Cuba vluchtte.

De FBI en de staat New Jersey loofden een bedrag tot maximaal 2 miljoen dollar uit voor informatie die zou leiden tot haar arrestatie. In 2013 werd Shakur de eerste vrouw op de 'most wanted terrorist'-lijst van de FBI.

Sympathisanten zien haar als heldin en voorvechter van de rechten van zwarte Amerikanen, in het bijzonder van zwarte vrouwen. Velen zagen de vervolging ook als het resultaat van systematisch racisme in het Amerikaanse rechtssysteem.

Rapper Tupac Shakur

Assata Shakur was goed bevriend met collega-activist Afeni Shakur, de moeder van rapper 2Pac. Zij werd ook zijn peettante. In het nummer Words of Wisdom noemt hij haar "Amerika's nachtmerrie", en in White Man'z World verwijst hij naar haar als een van de "politiek gevangenen".

Het verhaal van Assata Shakur was ook een inspiratiebron voor andere artiesten. Zo verwezen rapper Common en de band The Roots naar haar in hun muziek.

Drie minderjarigen die betrokken waren bij het geweld in Scheveningen in mei, zijn veroordeeld tot werkstraffen van dertig tot zeventig uur. Volgens de kinderrechter hebben zij meegedaan aan de openlijke geweldpleging.

De veroordeelden waren ten tijde van de rellen 14, 15 en 17 jaar oud. Ze werden herkend op camerabeelden. Het zijn niet de eerste relschoppers die veroordeeld zijn voor de rellen.

Op de avond van 1 mei braken in Scheveningen ongeregeldheden uit, na een oproep op sociale media om te komen vechten. Honderden jongeren kwamen op die oproep af. Rond het Kurhaus raakten groepen met elkaar in gevecht en die keerden zich vervolgens tegen de politie.

De ME greep in en werd bekogeld met stenen, fietsen en glaswerk. In de omgeving van de rellen werden ook veel vernielingen aangericht.

Ernst en impact

De straf van de drie minderjarigen valt lager uit dan de zestig tot tachtig uur die het Openbaar Ministerie had geëist. Volgens het OM hebben de jongeren zich schuldig gemaakt aan geweld tegen de politie, maar bij de strafmaat is rekening gehouden met de ernst en impact van de rellen, maar ook met de leeftijd en de persoonlijke omstandigheden van de jongeren.

Er stond vandaag ook een 19-jarige man voor de rechter voor de rellen in Scheveningen. Hij kreeg een werkstraf opgelegd van 70 uur. Die straf is gelijk aan de eis van het OM.

Meer veroordelingen

In mei werd al een 17-jarige jongen veroordeeld tot een werkstraf van tachtig uur, waarvan de helft voorwaardelijk. En in juni kregen vier minderjarigen werkstraffen van veertig tot vijftig uur opgelegd.

In totaal zijn nu 19 verdachten aangehouden voor de ongeregeldheden in Scheveningen. Het onderzoek van de camerabeelden om meer verdachten te herkennen en aan te houden, is volgens het OM nog volop bezig.

Op 24 oktober is opnieuw een dag met rechtszaken gepland rondom de rellen in Scheveningen, schrijft Omroep West.

Een handbalteam uit Venlo probeert al twee dagen de Faeröer te bereiken voor Europese bekerwedstrijden, maar dat wil nog niet lukken. Slecht zicht en een harde wind maakten een landing met het vliegtuig op de Noord-Atlantische eilandengroep tot twee keer toe onmogelijk.

De vrouwen van Cabooter Fortes Venlo vertrokken gisterochtend vanaf Schiphol. Na een tussenstop in Kopenhagen zouden ze doorreizen naar de Faeröer, maar het slechte weer op de eindbestemming gooide roet in het eten. Het vliegtuig werd omgeleid naar Bergen, in Noorwegen, en na een tankstop keerde het terug naar Kopenhagen.

Heftige turbulentie

Vandaag werd opnieuw een poging gedaan. Maar ook die mislukte: landen bleek onmogelijk. "Met windkracht 7 was de turbulentie zo heftig dat we helaas niet konden landen", laat het team weten op Instagram. Het vliegtuig werd opnieuw omgeleid naar Bergen.

De vrouwen zouden dit weekend twee wedstrijden spelen om de EHF European Cup. De eerste, vanavond om 21.00 uur, is al geannuleerd. Morgen staat nog een wedstrijd gepland, maar het is afwachten of die wel kan doorgaan, schrijft L1 Nieuws.

Op de website van Vágar Airport, de luchthaven van de Faeröer, is te zien dat alle geplande aankomsten en vertrekken vandaag geschrapt zijn.

Het is onrustig rond de opvang van asielzoekers. Zo gaan enkele open dagen bij azc's morgen niet door. En in Doetinchem greep de mobiele eenheid gisteravond in bij een demonstratie voor het gemeentehuis over een nieuwe azc-locatie. Wat is er nodig om de samenleving weer te laten afkoelen?

Demissionair minister-president Schoof kwam op zijn wekelijkse persconferentie na afloop van de ministerraad met een oproep. "Geweld is onacceptabel. Vanaf deze plek roep ik op: bewaar de rust, demonstreer, spreek je uit, maar zonder geweld."

Op de vraag wat hij gaat doen om de geest weer in de fles te krijgen, herhaalde hij zijn oproep. "En dat blijf ik elke keer doen. We moeten iedere keer stelling hiertegen blijven nemen. In de politiek, nationaal, lokaal. En ook onderling moeten we strikter zijn en elkaar aanspreken."

Maar de woorden van Schoof zijn niet genoeg, zegt Mark Boumans, burgemeester van Doetinchem en vicevoorzitter van de VNG (Vereniging van Nederlandse Gemeenten). "Wat gemeenten nodig hebben, is een aantal garanties rond veiligheid en een krachtig signaal vanuit Den Haag. Waar werken we naartoe?"

"Er is discussie rond de opvang van statushouders. Het kabinet doet alsof die mensen er niet zijn", zegt Boumans. "Maar die mensen zijn er. Dus moet je die opvang zorgvuldig regelen. Dat is voor die mensen beter en voor de samenleving, omdat je daarmee problemen voorkomt."

Brief aan kabinet

Volgens Boumans houdt dat "krachtige signaal" in dat het kabinet zich stelliger moet uitspreken. "Zeg dat je achter lokale bestuurders staat, achter eigen wetten, dat we hand in hand werken aan een oplossing. Dat missen we nu wel." Hij wil dat er snel een gesprek met het kabinet komt.

Daarom ligt er vanuit de VNG nu een brief bij het kabinet. "Wat er eigenlijk gebeurt voor zo'n gemeentehuis, zoals bij mij, is extremistisch gedrag, terroristisch gedrag, om de politieke besluitvorming te beïnvloeden. Je kan als lokale vertegenwoordiger niet meer zonder last een besluit nemen", zegt Boumans.

Een woordvoerder van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) laat weten dat gemeenten kunnen bellen voor advies. De NCTV doet geen uitspraken of dat al is gebeurd en beschouwt de situatie op dit moment niet als enorm ontwrichtend. "Als gemeenten ons bellen, kunnen wij een coördinerende rol op ons nemen. In dit geval is er nog geen sprake van een crisissituatie, een grote mate van onveiligheid of grote maatschappelijke onrust. De bal ligt bij het lokale bestuur."

Waar was het deze week onrustig?

Niet alleen in Doetinchem kwam het gisteravond tot ingrijpen van de politie. De ME stond ook op scherp in Nieuwerkerk aan den IJssel, omdat honderden mensen samenkwamen met Nederlandse vlaggen en spandoeken. Zij zijn tegen plannen van de gemeente Zuidplas om tijdelijk driehonderd statushouders en asielzoekers op te vangen.

In de voorgaande dagen was het ook al grimmig. Maandagavond stuurde de politie mensen weg in Noordwijk. Demonstranten gebruikten rookbommen, eieren en vuurwerk om een azc-bijeenkomst te verstoren. Woensdagavond moest de ME aan de bak bij het azc in Hoofddorp. Daar was een koranverbranding, waar ook tegendemonstranten naartoe kwamen. Zij gooiden met vuurwerk, stenen en verkeersborden naar de betogers tegen het azc en de politie.

De ongeregeldheden rond azc's doen ook wat met de druk op agenten en de personele bezetting. Wilbert Paulissen, plaatsvervangend korpschef van de Nationale Politie, zei in Nieuwsuur dat "de ME uitverkocht" was. "Dan zie je dat op een normale donderdagavond rond zes besluitvormingsprocessen over azc's deels ME nodig is om dat in goede banen te leiden. En dan hebben we ook een voetbalwedstrijd, Project X en weer een ander onderwerp."

Geloofwaardigheid politie

Patrick Fluyt, bestuurder bij politievakbond ACP, zegt dat de ME het nog aankan, maar de veelvuldige inzet heeft volgens hem wel gevolgen. "Een collega bij de opsporing, die óók bij de ME zit, heeft voorlopig geen tijd om een verdachte te verhoren. En als jij een afspraak hebt met de wijkagent, maar die moet ook werken bij de ME, kan hij zijn afspraak met jou niet nakomen."

Uiteindelijk vreest Fluyt dat de situatie niet meer uit te leggen is. "Als jij belt over een verdachte situatie, maar het duurt te lang voordat een surveillanceauto komt, hoe geloofwaardig ben je dan als politie?"

Bij het Indonesische ministerie van Cultuur kunnen ze hun geluk niet op. Nederland geeft een belangrijke archeologische vondst terug aan Indonesië. Het gaat om de schedelkap van Dubois, genoemd naar de Nederlandse vinder Eugène Dubois. Daarmee werd in 1891 bewezen dat er andere mensachtigen hadden bestaan, die Dubois de Javamens noemde.

"Indonesië vraagt al sinds 1951 om de stukken van de Javamens", zegt hoogleraar Ismunandar, die bij het ministerie werkt. Hij spreekt van een bijzondere dag. "Het is voor ons ook een heel belangrijke collectie die terug naar ons land komt. Dus dit is heel emotioneel voor ons."

Maar er is ook wat verbazing onder historici in Indonesië. De repatriatiecommissie vroeg in 2020 enkel om de schedelkap, een kies en het heupbeen van de Javamens. Maar plotseling komt er een hele collectie van maar liefst 28.000 stukken terug. "Dat komt als een grote verrassing", zegt een historicus die niet bij naam genoemd wil worden.

Sommige historici betwijfelen de capaciteiten van Indonesië om zoveel belangrijke stukken op te slaan. Ook zijn ze sceptisch over de kennis bij museumprofessionals over hoe ermee om te gaan en over de kosten van deze operatie. Dit staat nog los van veiligheidszorgen, na eerdere diefstallen van kunst en een grote brand in het Nationaal Museum in Jakarta.

'In een keer of in etappes'

De Indonesisch-Nederlandse historicus Sadiah Boonstra in Jakarta heeft aan de ene kant begrip voor die twijfels. "Uit ervaring weet ik dat het een enorme operatie is om een collectie van 28.000 stukken op te slaan. Het is heel moeilijk werk. Maar niet onmogelijk."

Indonesië heeft veel ervaring in het behandelen van archeologisch werk. Hoogleraar Ismunandar noemt bijvoorbeeld het Sangiran Museum op Midden-Java. Een archeologische vindplaats van een vroege mens, dat inmiddels Unesco-Werelderfgoed is. Boonstra bevestigt: "Daar is inderdaad veel kennis en ervaring op dit gebied."

Maar voor de collectie die er nu aankomt zijn nog veel meer professionals nodig. En de kritische historici denken dat Indonesië daar op dit moment nog tekortschiet. Maar wat Boonstra betreft kan de manier van opsturen daarbij een oplossing zijn. "Je kunt het in een keer overdragen, of in etappes."

'Koloniaal en historisch onrecht'

Die laatste optie zou meer tijd bieden om opslagruimte te creëren, professionals op te leiden en wetenschappers aan de collectie te koppelen. Want vooral dat laatste is volgens Boonstra belangrijk. "Repatriatie gaat niet alleen over de overdracht van objecten. Maar ook over de kennis die daarmee samenhangt." Het gaat dan niet alleen om kennis die Nederland kan overdragen op basis van de jaren dat de collectie in het Leidse museum Naturalis lag. "Omgekeerd kan Nederland ook veel leren van de wetenschappelijke, de gemeenschappelijke en spirituele waarde van de stukken voor de Indonesiërs."

Wanneer en hoe de stukken worden overgedragen is nog niet bekend. Volgens Ismunandar zijn de twee landen daarover nog in overleg. Maar hij wil iedereen met zorgen geruststellen. "Er zijn Nederlandse onderzoeksteams in Indonesië geweest en die waren onder de indruk. Ze zeiden dat we meer dan klaar waren om de stukken over te nemen."

Maar het belangrijkste is volgens Boonstra dat Nederlanders zich daar ook helemaal niet mee moeten bemoeien. "Je afvragen of Indonesië die stukken wel goed kan behandelen, komt neer op een koloniaal argument. Het is Indonesisch eigendom en Nederland heeft er simpelweg niks meer over te zeggen."

De overdracht is ook onvoorwaardelijk, volgens het G2G-mechanisme, ofwel een overdracht van een soevereine overheid aan een andere. "Dat is bedoeld om koloniaal en historisch onrecht teniet te doen. Om te verzoenen. Ik vertrouw er dus op dat Indonesië er alles aan zal doen om de fossielen een plek te geven."

Tientallen diplomaten hebben voorafgaand aan de toespraak van de Israëlische premier Netanyahu bij de Verenigde Naties de zaal verlaten. Ook werd er gefloten. Uit sommige rijen klonk er ook applaus, vooral van de Israëlische delegatie.

Netanyahu trok in zijn speech van leer tegen de landen die onlangs de Palestijnse staat erkenden. Die landen willen Israël daarmee verder onder druk zetten om een einde te maken aan de desastreuze humanitaire situatie in Gaza en op de Westelijke Jordaanoever.

De Israëlische premier noemde de erkenning van Palestina beschamend. "Jullie schandalige beslissing zal terrorisme tegen Joden en onschuldige mensen verder aanmoedigen", zei Netanyahu. "Israël zal niet toestaan dat jullie ons een terroristische staat door de strot duwen."

Netanyahu wendde zich in zijn speech tot de gijzelaars:

Over de oorlog in Gaza zei Netanyahu opnieuw dat Israël "de klus moet klaren", verwijzend naar het doel om Hamas te vernietigen. Hij herinnerde de aanwezigen aan de bloedige aanslagen van Hamas op 7 oktober 2023 in Israël. Ook wees hij opnieuw beschuldigingen van de hand dat Israël weinig doet tegen de hongersnood in Gaza.

Terwijl Netanyahu sprak, klonk er onverstaanbaar geschreeuw in de zaal. Op andere plekken werd er ook geklapt. De landen die in de zaal van de VN aanwezig waren tijdens de toespraak, zoals het Verenigd Koninkrijk, hadden niet hun hoogste functionarissen gestuurd. De aanwezige diplomaten waren vooral die met een lagere rang.

Luidsprekers langs grens

Om ervoor te zorgen dat mensen in Gaza ook hoorden wat Netanyahu te zeggen had, waren door het leger luidsprekers geplaatst bij de grens tussen Israël en Gaza. Volgens Netanyahu was dat om ook de door Hamas vastgehouden Israëlische gijzelaars te laten horen dat ze niet worden vergeten.

Volgens de Israëlische regering was een livestream van de toespraak ook te volgen op de telefoon van mensen in Gaza. Netanyahu bedankte de geheime dienst Mossad voor het mogelijk maken daarvan. Het is niet onafhankelijk te verifiëren of dat ook is gebeurd en op welke schaal.

Zoals hij in het verleden vaker heeft gedaan had Netanyahu opnieuw bordjes meegenomen naar de VN om zijn boodschap kracht bij te zetten:

Israël raakt steeds meer in een isolement nu steeds meer landen zich tegen het beleid van Netanyahu keren. Meer dan 150 landen hebben inmiddels de Palestijnse staat erkend. Nederland heeft dat tot nu toe niet gedaan. Demissionair minister Van Weel heeft gezegd dat Nederland dat in een later stadium wel wil doen.

VS, een van de belangrijkste bondgenoten van Israël, heeft de Palestijnse staat ook niet erkend, maar president Trump gaf wel een duidelijk signaal dat er grenzen zijn. Hij zei dat hij het niet zou toestaan dat Israël de Westelijke Jordaanoever annexeert.

Ook zei Trump opnieuw dat hij dicht bij het sluiten van een deal is om een einde te maken aan de oorlog in Gaza en de gijzelaars vrij te krijgen, maar details daarover zijn er nog niet.

Het is voor veel mensen het belangrijkste verkiezingsthema en volgens het demissionaire kabinet staat het vast: er moeten meer woningen komen. Om dichter bij dat doel te komen, wijst minister Keijzer vandaag 127 nieuwe bouwlocaties aan. Samen met al eerder aangekondigde locaties moet dat voor 2050 gaan leiden tot 1,65 miljoen nieuwe woningen.

Het kabinet presenteert de verschillende bouwlocaties in een ontwerp-omgevingsplan, de zogeheten Nota Ruimte. Daarin wordt de puzzel voor het landschap van 2050 gelegd. Volgens David Hamers van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) is dat nog een lastige klus: "Nederland is best een ingewikkeld land wat dat betreft."

Wat is de Nota Ruimte?

De Ontwerp-Nota Ruimte, een groot overkoepelend plan, beschrijft hoe Nederland er richting 2050 uit moet zien. In het meer dan 300-pagina's tellende document staat hoe het kabinet het landschap wil inrichten op het gebied van onder andere landbouw, woningbouw, natuur, wegen, energie en defensie. Het plan bevat uitgebreide kaarten waarin alle thema's bij elkaar komen. Die geven vervolgens een beeld van wat er qua ruimtelijke ordening allemaal kan in Nederland.

"We staan als land voor enorme opgaven die vragen om nationale richting en keuzes. De ruimte is schaars en kunnen we maar een keer goed verdelen", schrijft demissionair minister Mona Keijzer.

Volgens Hamers is het lastig om bijvoorbeeld nieuwbouw, wegen en voorzieningen met elkaar te kunnen rijmen: "Je kunt wel woningen bouwen op bepaalde plekken, maar er moet ook elektriciteit heen. Op het moment dat je het op de kaart zet, wordt het extra spannend."

130 bouwlocaties

Minister Keijzer benadrukt dat ze een goede balans wil vinden tussen de verschillende belangen. Toch ligt volgens universitair hoofddocent stedelijke vernieuwing Reinout Kleinhans van de TU Delft de nadruk in dit ontwerp vooral op woningbouw: "Er is al vrij lang een groot woningtekort, daar moet het kabinet iets mee. Wat deze Nota vooral doet, is daarom aangeven waar gebouwd kan worden en wat ervoor nodig is."

In totaal staan er meer dan 130 bouwlocaties op de kaart. 17 daarvan leveren 3000 tot 5000 woningen op tot 2030, vier ervan minimaal 3500 tot 2034. Verder zijn er 127 nieuwe, zogenoemde regionale woningbouwlocaties. Die verschillen per regio en moeten ook tot duizenden woningen gaan leiden.

Hoeveel woningen er dan bijkomen verschilt, en ook waar ze komen. Zo komen er in sommige gebieden maar een 'straatje' of 'wijkje' bij, en in andere gebieden weer hele woonwijken.

Bekijk hier aan welke locaties in Nederland wordt gedacht:

Volgens Hamers wordt er rekening gehouden met hoeveel woningen waar worden gebouwd: "Het zijn gebieden met een andere inkleuring. Alles wat je bouwt in Amsterdam wordt bijvoorbeeld verkocht, maar in Noordoost Groningen moet je vanwege een heel andere bevolkingsontwikkeling denken aan een straatje erbij", zegt Hamers.

"Voor sommige gebieden hoef je geen nieuwe wegen aan te leggen. Buiten grote steden en dorpen moet dat wel en dat maakt het lastig," zegt Kleinhans.

Daar bovenop wil het kabinet op andere plekken versneld bouwen. Dat lukt volgens Hamers nog niet echt: "Vergunningstrajecten zijn lang en bouwers hebben te weinig mensen." Hij benadrukt dat de overheid samen met provincies en gemeenten in gesprek moet gaan om de uitvoering van de Nota te laten werken.

Verkiezingstijd

Dat dit ontwerp van het kabinet voor de Nederlandse ruimte zo vlak voor de verkiezingen verschijnt, kan volgens Hamers tot debat gaan leiden: "Ik ben benieuwd of de Nota in de verkiezingsdebatten een rol gaat spelen. Er zitten heel veel interessante dingen in waar politici allemaal een eigen blik op hebben."

Verschillende politieke partijen kwamen al met ideeën voor locaties om nieuwe woningen te bouwen. Een groot deel wil er per jaar 100.000 woningen bij. Zo wil D66 dat doen door tien nieuwe steden te bouwen, onder andere in het IJmeer. De VVD wil dertig nieuwe, grote woonwijken bouwen, Volt zou het liefste de staalfabriek van Tata Steel in IJmuiden sluiten en daar huizen bouwen en de PVV wil dat doen op de plek van het Mediapark in Hilversum.

Het ontwerpplan gaat vandaag naar de Tweede Kamer. Daarna kan iedereen reageren op de keuzes die het kabinet heeft gemaakt. De definitieve versie zal pas na de verkiezingen komen, als er een nieuw kabinet zit. Het streven is om de Nota helemaal af te hebben in 2026.

Hoe is Nederland in de wooncrisis beland? In onze dataspecial laten we het je zien:

"Hé, ik voel me best wel somber vandaag, wat kan ik daaraan doen?" Het is een zin die jongeren steeds vaker intypen als ze praten met AI-chatbots als ChatGPT, zeggen experts. Zo worden kleine persoonlijke dingen zoals ruzies en dilemma's besproken. Maar ook hevigere mentale problemen, depressies en suïcidale gedachten worden gedeeld met de bot.

Jenna (18) is een van de jongeren die regelmatig een gesprek hebben met ChatGPT. "Toen AI net uitkwam was dat echt een heel ding op de middelbare school", vertelt ze aan NOS Stories. Ze begon het dan ook eerst vooral te gebruiken voor schoolopdrachten. Al snel werden ook problemen op de middelbare school besproken en haar eigen mentale klachten.

"Ik ben vroeger gepest en ben daardoor depressief geweest. Daarnaast heb ik een chronische ziekte. Voor al die dingen heb ik ook best lang therapie gehad."

Dat was volgens Jenna niet echt een succes. Zo nam haar laatste therapeut haar klachten niet serieus en kreeg ze zelf de schuld van haar chronische ziekte. "Als ik er zo op terugkijk, dan heb ik liever AI."

Ook Raoul gebruikt ChatGPT regelmatig om het te hebben over emoties en mentale problemen. "Ik ben zelf iemand die niet veel deelt met mensen."

Bij ChatGPT kon hij wel zijn ei kwijt. Zo vond Raoul het veel makkelijker, laagdrempeliger en minder confronterend dan bijvoorbeeld een psycholoog. Ook is hij meestal opgelucht en blij nadat hij iets heeft besproken met de bot. "Omdat het eigenlijk een beste vriend in je zak is."

En dat zeggen meer jongeren. ChatGPT is er altijd. Bij een psycholoog of psychiater moet je nog weleens een week wachten of zelfs maanden op een wachtlijst staan. "ChatGPT kan je midden in de nacht gebruiken als je op bed ligt", zegt Raoul.

Bekijk hieronder het volledige verhaal van Jenna, Raoul en andere jongeren:

Volgens Ramón Lindauer, psychiater en voorzitter van de afdeling voor kind- en jeugdpsychiatrie van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie, biedt de techniek kansen. Zo kunnen jongeren op ieder moment van de dag informatie opzoeken, zoals Raoul ook zei. "En het kan je ondersteunen en helpen om te verwoorden hoe je je voelt", zegt Lindauer.

Maar hij ziet ook duidelijke risico's. Zo is het volgens hem niet altijd duidelijk of de informatie die je krijgt wel kloppend of up-to-date is.

Daarnaast ziet AI-onderzoeker Noëlle Cecilia een ander gevaar. Zo kunnen mensen echt een vertrouwensband opbouwen met ChatGPT en het gaan zien als echt mens. "Zo'n bot weet niet wat goed of fout is en doet eigenlijk aan nep-empathie."

Ook Lindauer maakt zich hier zorgen om. Zo kan een psycholoog of psychiater een behandelplan maken en dan is het soms ook nodig om een beetje tegengas te krijgen. "Dat je ook weleens hoort: wat jij denkt, klopt dat eigenlijk wel?" AI doet dat volgens hem niet.

NOS-podcast

Luister ook naar onze podcast De Dag over dit onderwerp: ChatGPT als therapeut of beste vriend.

Sinds vorig jaar is er een nieuwe AI-wet, en vanaf volgend jaar moeten AI-bedrijven zich daaraan ook echt houden. In deze wet staat onder meer dat AI veilig moet zijn en dat er in echte complexe gevallen een mens moet kunnen meekijken.

Maar volgens Cecilia loopt wetgeving op het gebied van technologie een beetje achter op de werkelijkheid. "De ontwikkelingen gaan zo snel dat je soms niet helemaal vooruit kan lopen op hoe die systemen gebruikt gaan worden."

Lindauer wil dan ook snel dat er extra regels komen. Zo zouden er heel duidelijke disclaimers moeten komen over de informatie die wordt gegeven. "En bijvoorbeeld bewustwordingscampagnes zodat jongeren ook de risico's snappen."

Als dat niet gebeurt, denkt Lindauer dat de problemen van jongeren misschien alleen maar erger worden. "Je hebt dan ook echt kans dat jongeren zich te laat gaan aanmelden voor hulp, met alle gevolgen van dien."

Vragenlijst

Een vragenlijst, verspreid via de socialemediakanalen van NOS Stories, werd door jongeren tussen de 13 en 20 jaar ruim 1300 keer ingevuld. Zo'n 1000 jongeren gaven aan weleens persoonlijke dingen te bespreken met de chatbot. Ruim 600 van die jongeren gaven ook aan echt mentale problemen te bespreken met ChatGPT. Een groot deel van de jongeren doet dit bijna elke week.

Het aantal asielzoekers dat de eerste maanden naar ons land kwam, is gedaald. Het kabinet heeft daarom de prognoses voor de instroom van dit jaar en voor volgend jaar naar beneden bijgesteld. Dat schrijven de asielministers Van Weel (VVD) en Keijzer (BBB) aan de Kamer.

De dalende cijfers komen vooral door een lagere instroom van Syriërs. Het aantal Syriërs dat asiel vraagt, daalt sinds op 8 december vorig jaar het regime van dictator Bashar al-Assad in Syrië viel. Minder Syriërs willen het land verlaten en meer mensen willen terug naar Syrië.

De verwachting is dat er dit jaar in totaal tussen de 40.000 en 55.300 mensen naar Nederland vluchten, terwijl eerder nog werd uitgegaan van een instroom van tussen de 52.000 en 74.800 mensen dit jaar.

Europese trend

Begin dit jaar meldde het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) al dat er in het eerste kwartaal van dit jaar veel minder mensen een asielaanvraag hadden ingediend dan in het eerste kwartaal van vorig jaar. De daling sluit aan bij een Europese trend.

Voor 2026 worden nu tussen de 39.000 en 67.100 instromers verwacht, waar eerder tussen de 45.200 en 78.900 werden verwacht.

Migratieketen onder druk

Ondanks de dalende cijfers zal de migratieketen de komende jaren wel flink onder druk blijven staan, schrijven Van Weel en Keijzer. Daarom werkte het kabinet aan maatregelen en pleitte de Tweede Kamer voor de Asielnoodmaatregelenwet en het tweestatusstelsel.

In de twee wetten staat dat zo snel mogelijk verblijfsvergunningen worden verkort van vijf naar drie jaar, tijdelijke asielvergunningen elke drie jaar worden beoordeeld en gezinshereniging met familieleden lastiger wordt.

Het tweestatusstelsel maakt een onderscheid tussen mensen die vluchten omdat ze gevaar lopen vanwege hun etniciteit, seksuele geaardheid of religie en mensen die vluchten voor oorlog en (natuur)geweld. Deze laatste groep moet sneller terugkeren en krijgt minder rechten.

Volgend jaar treedt ook het Europese migratiepact in werking.

De EHEC-bacterie, waardoor in België meerdere ouderen ziek zijn geworden en zijn overleden, zat waarschijnlijk in rauw gehakt rundvlees. Dat blijkt uit onderzoek van experts van verschillende overheidsdiensten, schrijft de VRT. In België zijn volgens de omroep inmiddels negen bewoners van verpleeghuizen gestorven.

De overleden bewoners hadden al een slechte gezondheid, waardoor zij extra kwetsbaar waren. Het is daarom moeilijk vast te stellen of de bacterie de directe doodsoorzaak was of dat het overlijden erdoor is versneld.

De EHEC-bacterie is een variant van de E. colibacterie. EHEC (in België wordt de afkorting STEC gebruikt) komt veel minder vaak voor. In België zijn 80 tot 130 gevallen per jaar bekend.

Vlees van zelfde leverancier

Deskundigen analyseerden meer dan 70 voedingsstalen, afkomstig van maaltijden en producten die aan de verpleeghuizen waren geleverd. Dat onderzoek wijst nu in de richting van rauw gehakt rundvlees als "de meest waarschijnlijke oorzaak van de besmettingen".

In alle betrokken zorgcentra werd rundvlees van dezelfde leverancier gebruikt. Meer dan 70 mensen werden ziek door de bacterie.

Sporadisch in Nederland

In Nederland komt een besmetting sporadisch voor, zegt het RIVM. In 2011 raakten in Duitsland meer dan 3800 mensen besmet met de EHEC-bacterie. Veertig mensen overleden als gevolg van de infectie. In Nederland raakten toen ook enkele mensen besmet.

Twee jaar na de parlementaire enquête stuurt het demissionaire kabinet de 'Groningerwet' naar de Tweede Kamer. In die wet is vastgelegd dat Groningen en Noord-Drenthe de komende decennia geld krijgen om de gevolgen van de gaswinning te compenseren, "zolang als dat nodig is en koste wat kost".

Al langer is de wens om de afspraken, die na de parlementaire enquête zijn gemaakt, wettelijk vast te leggen. Zo moet voorkomen worden dat komende kabinetten toch weer iets gaan afdoen aan het aflossen van de "ereschuld".

"Er zit een stuk aansprakelijkheid en een stuk zorgplicht in deze wet", zegt demissionair staatssecretaris Van Marum (Herstel Groningen).

Tot 60.000 euro herstellen

In de Groningerwet wordt definitief gemaakt dat inwoners van het aardbevingsgebied komende decennia schades aan gebouwen tot 60.000 euro zonder al te veel onderzoek kunnen herstellen. Inwoners mogen daarvoor zelf de aannemer kiezen.

"We geven inwoners de rust en zekerheid dat er genoeg geld is voor de afhandeling van schade en versterking van hun huizen, nu en in de toekomst", licht Van Marum toe. "Als er woningen kapot zijn of versterkt moet worden, dan gaan we dat oplossen."

Er wordt tot 2055 zo'n 7,5 miljard euro uitgetrokken om onder meer de regionale economie te verbeteren en de sociale achterstand in het aardbevingsgebied weg te werken. Het geld gaat bijvoorbeeld naar dorpsondersteuners en extra lessen op de basisschool.

'Staat van Groningen'

De Raad van State, het belangrijkste juridische adviesorgaan van de regering, vond het geen goed idee om de bedragen over zoveel jaren vast te leggen, want daardoor kunnen de Eerste en Tweede Kamer het bedrag op de begroting niet meer bijsturen. Dat gaat in tegen het budgetrecht.

Ook was het adviesorgaan kritisch op de 60.000 euro die inwoners kunnen krijgen, omdat er geen onderzoek meer wordt gedaan of de aardbeving wel de oorzaak daarvan is. Mensen van wie de schade is afgehandeld, hebben daarnaast pech: zij kunnen geen aanspraak meer op de regeling maken, wat volgens de Raad van State leidt tot ongelijkheid.

In de Groningerwet komt ook te staan dat het kabinet elk jaar verantwoording moet afleggen over de besteding van het geld. Dat gebeurt in een 'Staat van Groningen', naar voorbeeld van de State of the Union in de Verenigde Staten.

Terwijl de Verenigde Staten suggereren dat TikTok zo goed als is "gered", ontbreekt elke bevestiging uit China dat er een akkoord is over de populaire video-app. TikTok is sinds 19 januari wettelijk verboden in de VS, maar president Trump beveelt keer op keer om dat verbod niet te handhaven.

Afgelopen nacht ging Trump akkoord met een plan waarbij TikTok wordt afgesplitst van ByteDance, het Chinese bedrijf achter de app. Een groep van Amerikaanse bedrijven gaat het Amerikaanse deel van TikTok beheren. ByteDance zou voor "minder dan 20 procent" onderdeel zijn van die groep.

Uit China komt geen enkele bevestiging dat de deal daadwerkelijk rond is. Een woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken zei vrijdagmiddag dat de Chinese overheid "de wensen van bedrijven respecteert" en dat het ze vrij staat om te onderhandelen om een akkoord te bereiken "dat voldoet aan de Chinese wet".

Geen goedkeuring van Xi

Het zijn exact dezelfde woorden die het staatspersbureau vorige week gebruikte. Ook toen suggereerde het Witte Huis dat een deal rond TikTok zo goed als rond is. Trump en de Chinese president Xi Jinping belden vorige week vrijdag met elkaar. Zij hadden het in dat gesprek ook over een "overeenkomst" over TikTok.

De verklaring lijkt er niet op te wijzen dat Xi de overeenkomst heeft goedgekeurd, schreef de Amerikaanse analist Matt Turpin vorige week. "Het geeft aan wat we van de Volksrepubliek China mogen verwachten over deze kwestie: ze zullen niets goedkeuren", schreef hij. "Omdat ze weten dat president Trump TikTok toch wel wil 'redden'."

Laura van Megen, correspondent China:

Het bericht dat de deal rond zou zijn, komt tot nu toe alleen uit de Verenigde Staten. Dat is in het voordeel van China: het land voelt geen enkele druk om snel akkoord te gaan.

Zolang China dat niet doet, zal het voor Trump een nederlaag lijken. Hij zegt telkens dat de deal zo goed als rond is. China weet ook hoe erg Trump houdt van deals sluiten. En ze zien dat Trump de deadline telkens opnieuw vooruitschuift.

Het akkoord niet bevestigen geeft China de ruimte om zelf eisen op tafel te leggen, want als het straks allemaal niet doorgaat of wéér langer lijkt te duren, is het Trump die gezichtsverlies lijdt.

De wet die TikTok verbiedt, is onder Trumps voorganger Joe Biden in werking getreden, omdat de Amerikaanse overheid de video-app ziet als risico voor de nationale veiligheid. Omdat TikTok uit China komt, zou het land met de app Amerikanen kunnen bespioneren of ze beïnvloeden met video's.

Trump verschuift deadline

Het verbod trad op 19 januari in werking, één dag voordat Trump president werd. Sindsdien draagt hij justitie keer op keer op om geen actie te ondernemen. In juni werd de periode al met negentig dagen verlengd en toen die deadline vorige week naderde, verschoof Trump de deadline opnieuw met negentig dagen.

China-analist Turpin denkt dat dit net zolang kan doorgaan tot Trumps termijn als president erop zit. "Ik vermoed dat geschiedkundigen de periode van 20 januari 2025 tot 20 januari 2029 zullen terugkijken als 'de lange 90 dagen' van TikTok", schrijft hij grappend.

Om de afsplitsing van ByteDance "te voltooien", draagt Trump in het akkoord van afgelopen nacht justitie op om het verbod tot 23 januari 2026 niet te handhaven.

In januari, twee weken voordat de app verboden werd, publiceerde NOS op 3 deze video over de angst voor TikTok:

Een geplette schedel die decennia geleden is opgegraven in China zet volgens een nieuwe studie de menselijke stamboom volledig op zijn kop. Volgens de nieuwe analyse is de moderne mens, homo sapiens, mogelijk een half miljoen jaar eerder ontstaan dan tot nu toe werd gedacht. De resultaten zijn gepubliceerd in Science.

De analyse van de onderzoekers is gebaseerd op een digitale reconstructie van de Yunxian 2-schedel en meer dan honderd andere schedelfossielen. Bij de reconstructie is gebruik gemaakt van geavanceerde CT-scans en speciale optische en virtuele technieken om het bot te scheiden van de rots waarin het was ingekapseld en de vervormingen te corrigeren.

Toen de Yunxian 2-schedel in 1990 aan een rivieroever in de provincie Hubei werd gevonden dachten wetenschappers dat het ging om een verwant van de homo erectus, een vroegere voorloper van homo sapiens.

Niet verwant

Uit homo erectus kwam zo'n 600.000 jaar geleden de moderne mens voort en ook de neanderthaler, die circa 40.000 jaar geleden is uitgestorven. De nieuwe ontdekking zet dat allemaal een beetje op losse schroeven, want uit de analyse blijkt dat Yunxian 2 helemaal niet verwant is aan homo erectus.

De gereconstrueerde schedel is volgens de onderzoekers een vroege versie van homo longi, een zustersoort van de neanderthalers en homo sapiens, en ongeveer even ver ontwikkeld. Er is ook genetisch bewijs dat die soorten naast elkaar leefden.

Veel ouder

De ontdekking stelde de wetenschappers voor een probleem: de Chinese schedel is een miljoen jaar oud, veel ouder dan voor zo ver tot nu toe bekend de homo sapiens en de neanderthalers. Dus, zeggen de onderzoekers, als Yunxian 2 een miljoen jaar geleden op aarde rondliep, deden vroege versies van de neanderthalers en homo sapiens dat waarschijnlijk ook.

Daarmee zou de hele tijdlijn van de evolutie van de mens op de schop moeten, denkt de Britse antropoloog Chris Stringer, een van de leiders van het onderzoeksteam. Volgens hem is het waarschijnlijk dat er nog ergens fossielen van homo sapiens van een miljoen jaar oud te vinden zijn. Ze zijn alleen nog niet gevonden, denkt hij.

"Dit verandert veel aan wat we dachten", zegt Stringer."Het suggereert dat onze voorouders zich een miljoen jaar geleden al in verschillende groepen hebben opgesplitst. Dat wijst op een veel vroegere en complexere splitsing in de menselijke evolutie dan werd aangenomen."

De vroegere datering helpt antropologen wellicht om tientallen andere menselijke fossiele resten te begrijpen, die ze tot nu toe moeilijk konden classificeren en een plaats konden geven in de menselijke stamboom.

Meer bewijs nodig

Ook Chinese wetenschappers waren bij de studie betrokken. "Toen we het resultaat kregen, vonden we het vanaf het begin ongelooflijk. Hoe kon de leeftijd ervan zo ver in het verleden liggen?", zegt Xijun Ni van de Fudan-universiteit. "Maar we hebben het keer op keer getest, alle modellen gecontroleerd en alle methoden gebruikt. Nu hebben we vertrouwen in het resultaat en zijn we eigenlijk heel enthousiast."

De conclusies zijn getoetst door andere experts, buiten het team van Stringer en Ni, die ze onderschrijven, maar er zijn ook deskundigen die de conclusies van de nieuwe studie aannemelijk noemen, maar verre van zeker.

Die twijfel is gebaseerd op de onderzoeksmethodes. De wetenschappers onderzochten zowel de vorm van de schedel als de genetische gegevens ervan. Beide analyses leidden tot dezelfde conclusie, maar sommige onderzoekers wijzen erop dat beide onderzoeksmethodes aanzienlijke onzekerheden met zich meebrengen.

Evolutionair geneticus Aylwyn Scally maant tot voorzichtigheid. "Vooral met schattingen over de timing, omdat die erg moeilijk te maken zijn ongeacht naar welk bewijs je kijkt, of dat nu genetisch of fossiel bewijs is."

Volgens de Britse wetenschapper zijn de conclusies van Ni en Stringer wel aannemelijk, maar is er meer bewijs nodig om zekerheid te krijgen.

Autogigant BMW roept in Nederland bijna 14.000 auto's terug vanwege problemen met de startmotor. Het gaat om voertuigen die zijn gebouwd tussen september 2015 en september 2021.

Een woordvoerder heeft tegen persbureau ANP gezegd dat er water in de startmotor kan komen, waardoor de wagen soms niet start. In het ergste geval kan in de auto brand ontstaan door oververhitting of kortsluiting. Eigenaren wordt geadviseerd om hun auto buiten te parkeren tot het onderdeel is vervangen.

Ook buiten Nederland worden auto's teruggeroepen. Wereldwijd gaat het om 1,2 miljoen auto's. In Duitsland zijn het er 136.500 en in de Verenigde Staten bijna 195.000.

Eigenaren van de auto's krijgen bericht van hun dealer. Mochten klanten op die manier niet bereikt kunnen worden, dan stuurt BMW een melding via een paneel in de auto.

Alle nitazenen, synthetische drugs die op opium lijken, worden verboden. Het kabinet wil de stoffen onder de Opiumwet laten vallen. Dat betekent dat het bezit, het vervoer en de fabricage van deze stof strafbaar wordt.

"De meeste Nederlanders weten niet wat het is en dat is maar goed ook", zegt staatssecretaris Tielen van Volksgezondheid. "Deze synthetische drugs zijn duizend keer sterker dan morfine. Dat maakt ze moeilijk te reguleren waardoor je snel in een overdosis kunt komen."

In Nederland is zeker één persoon door nitazeen overleden. De stof zat in een online gekochte nep-oxycodonpil. Een jaar geleden vond de politie in Nederland voor het eerst een grote hoeveelheid pillen met nitazeen, bij een postsorteerbedrijf bij Delft. Op de pillen stond oxycodon, maar het bleek het veel sterkere nitazeen te zijn.

Zestig jaar geleden

De synthetische drugs zijn ooit uitgevonden met de bedoeling om een pijnstiller te maken. Tielen: "Dat was vijftig, zestig jaar geleden. Toen zijn ze na onderzoek gestopt, omdat het te gevaarlijk bleek te zijn."

De wet wordt zo aangepast dat de hele chemische groep op de verboden drugslijst in de Opiumwet komt. Volgens Tielen is het daardoor niet mogelijk dat chemici varianten uitvinden die niet onder de wet vallen.

De opsporingsdienst van de belastingdienst, de FIOD, heeft vier mannen aangehouden in een groot onderzoek naar fraude, drie van hen werkten in de autobranche. De FIOD nam ook 44 auto's in beslag.

De vier mannen worden verdacht van fraude met de belasting van personenauto's en motorrijwielen (bpm). Naar verwachting is voor vele miljoenen euro's te weinig aan aanschafbelasting geheven.

De mannen van 20, 32, 35 en 45 jaar uit Utrecht, Kampen en Lelystad zouden gebruik hebben gemaakt van onjuiste taxatierapporten. Volgens de FIOD gaat het vermoedelijk om tientallen, mogelijk honderden aangiften met taxatierapporten die niet klopten.

Te weinig omzetbelasting

Ook sjoemelden twee van hen met de omzetbelasting. Daardoor betaalden zij vermoedelijk tussen de twee en drie miljoen euro aan omzetbelasting te weinig.

De opsporingsdienst legde ook beslag op fysieke en digitale administratie, mobiele telefoons, computers, contant geld, bankrekeningen, een bitcoin en twintig dure horloges. Ook werden woningen en bedrijfspanden doorzocht.

Mogelijk volgen er meer aanhoudingen.

De Britse premier stelt een digitale ID verplicht voor alle werkenden in het land. Volgens hem zal dit helpen om illegale migratie en de zwarte economie tegen te gaan.

Britten zijn lang tegen een 'papers please'-samenleving geweest: een samenleving waarin de politie je op straat kan stoppen en om je identificatie kan vragen. Het werd gezien als een inbreuk op de persoonlijke vrijheid en op het vertrouwen dat de staat in zijn burgers zou moeten hebben.

Vele eerdere pogingen om een ID-kaart te verplichten, onder andere van Tony Blair ruim twintig jaar geleden, ketsten af in het parlement. Het leidde destijds tot fel verzet van burgerrechtenorganisaties en politieke partijen.

Illegale immigratie

Maar volgens Starmer is het land die discussie inmiddels voorbij. "We dragen inmiddels veel meer op zak wat ons kan identificeren dan twintig jaar geleden", vindt hij. En dus is het psychologisch niet meer zo'n verschil, meent de premier.

Zijn digitale ID-plan is er vooral op gericht vast te stellen of mensen het recht hebben om te werken en wonen in het VK. Daarmee hoopt de premier illegale immigratie terug te dringen. Veel asielzoekers en migranten steken vanuit Europa Het Kanaal over, in de veronderstelling dat ze in het VK gemakkelijker werk kunnen vinden.

Nederland

Ook in Nederland lag een identificatieplicht lange tijd gevoelig, vooral door de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog. Tijdens de Duitse bezetting werd een persoonsbewijs ingevoerd dat door de Duitsers werd gebruikt om mensen te kunnen aanhouden en deporteren, vooral Joden. De algemene identificatieplicht werd in Nederland nog lang na de oorlog geassocieerd met de bezetting, maar in 2005 alsnog ingevoerd.

Het Britse digitale ID wordt verplicht voor werkenden maar niet voor bijvoorbeeld gepensioneerden. Volgens de Britse regering zullen mensen niet zomaar gevraagd worden het te laten zien, behalve wanneer je moet bewijzen dat je het recht hebt om in het VK te werken. Ministers zullen het systeem bovendien presenteren als een handige manier om toegang te krijgen tot allerlei overheidsdiensten.

Oppositiepartijen hebben kritiek op de plannen. Richard Tice van de radicaal-rechtse partij Reform stelde dat de maatregel de stroom van illegale boten over Het Kanaal niet zal stoppen en dat er bovendien al een vorm van identificatie bestaat: het paspoort.

Kemi Badenoch van de Conservatieven vindt dat er eerst een nationaal debat moet plaatsvinden voordat invoering mogelijk is. Ook bestaan er zorgen over de bescherming van persoonsgegevens bij digitale ID's. Wanneer de regering het systeem precies wil invoeren, is vooralsnog onbekend.

De schade aan het Binnenhof na de anti-asielrellen van afgelopen zaterdag wordt geschat op 55.000 euro. Dat meldt het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening.

Bij het Tweede Kamergebouw zijn meerdere monumentale ramen ingegooid. Ook is de toegangspoort zodanig beschadigd dat deze vervangen moet worden. Een tijdelijke afzetting van dat hek kostte ook geld.

Een groep demonstranten forceerde zaterdag het toegangshek van de bouwplaats van het Binnenhof. Ze forceerden het hekwerk, beschadigden de bouwschutting en gooiden ruiten in.

Of de schade verhaald kan worden is nog niet duidelijk. De Universiteit van Amsterdam (UvA) is dat bijvoorbeeld nog niet gelukt omdat niet achterhaald kon worden wie de daders waren. Daar werd bij pro-Palestijnse demonstraties voor ruim 4 miljoen euro aan schade veroorzaakt.

Het Binnenhof is de komende jaren, mogelijk tot 2030, een bouwplaats vanwege de renovatie. De Tweede en Eerste Kamerleden zitten in andere gebouwen, elders in Den Haag. De renovatie gaat zeker 2 miljard euro kosten.