NOS Nieuws - Algemeen

Het is geen fijne week voor klimaat-eurocommissaris Wopke Hoekstra. Zijn plannen stuiten op stevig verzet van een groeiende groep EU-landen en de klimaatambitie van de EU staat daarmee onder forse druk.

Onderwerp van kritiek: het voorstel van Hoekstra om in 2040 de uitstoot van broeikasgassen met 90 procent terug te dringen ten opzichte van 1990.

Hoekstra hoopte dat de EU-landen vandaag op een bijeenkomst van klimaatministers groen licht zouden geven voor zijn voorstel. Om kritische landen tegemoet te komen had hij de mogelijkheid opgenomen om een deel van de uitstootvermindering buiten de EU te realiseren.

Dat zou voor sommige lidstaten makkelijker zijn dan klimaatregelen in eigen land. Toch is nu al duidelijk dat het gewenste groene licht er vandaag niet in zit.

Verzet Duitsland

Van sommige landen was al langer bekend dat ze vandaag niet zouden instemmen. Zo zien Italië, Polen, Hongarije en Tsjechië het voorstel niet zitten, onder meer omdat ze klimaatmaatregelen te duur vinden. Frankrijk is ook kritisch, maar de echte domper voor Hoekstra was tegenwind uit Duitsland.

Hoekstra had zijn plannen juist opgesteld naar het voorbeeld van wat de Duitse regering in eigen land had bedacht. Ook in het Duitse regeerakkoord is afgesproken dat een deel van de klimaatwinst (3 procent) buiten het eigen grondgebied geboekt mag worden.

Maar Duitsland wil nu toch dat een beslissing over Hoekstra's plan wordt uitgesteld, net als Frankrijk. Nederland steunt het klimaatdoel voor 2040 wel.

Regeringsleiders

Afgesproken is nu dat het voorstel op de agenda komt van de volgende EU-top, eind oktober. Regeringsleiders en staatshoofden moeten zich dan over het plan buigen. Waarschijnlijk voeren die dan een debat over het voorstel en laten ze de uiteindelijke beslissing weer over aan de klimaatministers.

Dat is relevant omdat regeringsleiders beslissen met unanimiteit. Bij de ministers is een meerderheid voldoende.

Hoe dan ook vrezen voorstanders van het klimaatdoel van Hoekstra dat het plan wordt afgezwakt. De vertraging geeft landen namelijk de kans met extra eisen te komen. Zo zou er gepleit kunnen worden voor een ruimere mogelijkheid om de klimaatwinst elders te boeken. En zelfs het loslaten van de door groene partijen zwaar bevochten 90 procent wordt achter de schermen genoemd.

Klimaattop

De vertraging heeft mogelijk ook gevolgen voor het klimaatvisitekaartje dat de EU gaat afgeven op de volgende klimaattop van de Verenigde Naties: de COP 30 in Brazilië. Daar moet de EU net als andere landen nog een tussentijds klimaatdoel presenteren, namelijk voor 2035.

Het vaststellen van dat doel is door de onduidelijkheid over 2040 een stuk lastiger. Ga je uit van de door Hoekstra gewenste 90 procent in 2040, dan zou de EU in 2035 de uitstoot met 72,5 procent moeten verlagen. Maar kritische landen vinden dat dat percentage omlaag moet, nu nog niet vaststaat waar ze naartoe moeten werken in 2040.

Landen die een ambitieus klimaatbeleid voorstaan zouden een verlaging van het percentage voor het tussentijdse VN-doel een blamage vinden. Ze benadrukken dat de EU daarmee de voortrekkersrol die het altijd had als het ging om klimaatbeleid zou opgeven.

De tijd dringt

De klimaatministers discussiëren vandaag verder over de groene ambitie van de EU. En op Hoekstra's verdieping in het Commissiegebouw leeft nog altijd de hoop om de doelen voor zowel 2035 als 2040 erdoor te krijgen voor het begin van de VN-klimaattop. Gezichtsverlies zou nog te voorkomen zijn.

Maar de tijd dringt. De VN-top is al half november. En naast de EU-landen, moet ook het Europees Parlement nog instemmen met de doelen van Hoekstra. En ook daar is veel verzet tegen zijn plan.

Goedemorgen! Vandaag staat de tweede dag van de Algemene Politieke Beschouwingen op het programma. En president Trump sluit zijn bezoek aan het Verenigd Koninkrijk af.

Eerst het weer: Vanochtend is het grotendeels bewolkt met in de noordelijke helft van het land verspreid wat regen. Vanmiddag wordt het droog en breekt vanuit het zuiden vaker de zon door. De maxima liggen tussen 20 en 23 graden

Ga je op pad? Hier vind je het overzicht van wegwerkzaamheden en hier lees je over de situatie op het spoor.

Wat kun je vandaag verwachten? Wat heb je gemist?

De Amerikaanse latenightshow Jimmy Kimmel Live is door het tv-netwerk ABC van de buis gehaald nadat presentator Jimmy Kimmel opmerkingen had gemaakt over de moord op Charlie Kirk.

Kimmel suggereerde in zijn openingsmonoloog in de uitzending van maandag dat het kamp van president Trump politiek een slaatje wilde slaan uit de moord op politiek activist Charlie Kirk en suggereerde dat de schutter onderdeel had uitgemaakt van de MAGA-beweging van Trump.

ABC, eigendom van Disney, zegt dat de maatregel "voor onbepaalde tijd" is. De maatregel komt nadat een van de grootste eigenaren van lokale televisiestations in de VS al had gezegd het programma niet meer uit te willen zenden.

Ander nieuws uit de nacht: En dan nog even dit:

Met nog iets meer dan een maand te gaan tot de Tweede Kamerverkiezingen draait een drukkerij in Leek overuren. Daar worden stembiljetten gemaakt. 3 oktober moeten de laatste stempassen bij de postverspreider zijn aangeleverd.

Fijne dag!

Drie agenten zijn gisteren doodgeschoten in het zuiden van de Amerikaanse staat Pennsylvania. Twee andere agenten raakten zwaargewond.

De agenten waren naar een dunbevolkt gebied gegaan, North Codorus, op zo'n 185 kilometer ten westen van Philadelphia. Ze wilden een persoon arresteren die verdacht werd van onder meer stalken.

Volgens bronnen binnen de politie die CNN sprak, lag de schutter hen op te wachten. De schutter werd door de politie gedood. De twee gewonde agenten liggen in kritieke toestand in het ziekenhuis.

Hinderlaag

Het was volgens persbureau AP de dodelijkste schietpartij voor agenten in de staat sinds 2009. Toen werden drie agenten doodgeschoten die op een melding van huiselijk geweld afkwamen in Pittsburgh. Ze waren in een hinderlaag gelokt door een man in een kogelvrij vest.

Gouverneur Shapiro van Pennsylvania spreekt van een "tragische en verwoestende dag". "We rouwen om het verlies van drie dierbare zielen."

Commissaris van de politie van Pennsylvania Christopher Paris beloofde "een uitvoerig en eerlijk onderzoek" naar de schietpartij. "Het verdriet zal ondraaglijk zijn, maar we zullen het dragen", sprak hij verder.

De timing kon haast geen toeval zijn: enkele dagen nadat de Amerikaanse buitenlandminister Rubio Mexico aandeed om te spreken over de gezamenlijke aanpak van georganiseerde misdaad, werd een grote smokkelbende opgerold.

Geen bende die zich bezighield met de smokkel van wapens, drugs of migranten, maar een die miljoenen verdiende aan de handel in brandstof.

Veertien mensen, onder wie hooggeplaatste medewerkers van de Mexicaanse marine, werden gearresteerd. Zij zouden betrokken zijn geweest bij de smokkel van miljoenen liters brandstof tussen de VS en Mexico.

Belangrijk voor kartels

Het is een term die de Mexicaanse media domineert: huachicol, het Mexicaanse woord voor de diefstal van brandstof. Waar in het olierijke Mexico altijd al olie of benzine werd afgetapt, vaak voor persoonlijk gebruik in afgelegen dorpen, is deze diefstal uitgegroeid tot een van de belangrijkste inkomstenbronnen van de Mexicaanse kartels.

Het Financial Crimes Enforcement Network (FinCEN) van het Amerikaanse ministerie van Financiën noemde het in mei zelfs hun "belangrijkste niet-drugsgerelateerde illegale inkomstenbron".

Er zijn twee vormen van huachicol. De eerste is de ongeregistreerde smokkel van brandstof via onder meer olietankers vanuit de VS naar Mexico, waarmee belasting wordt ontdoken. De brandstof wordt verkocht op de zwarte markt. Dit is een handel waarmee volgens de National Organization of Petroleum Exporters dagelijks zo'n 49 miljoen dollar wordt verdiend.

Aftappen

De andere vorm is het grootschalige aftappen van Mexicaanse pijpleidingen, om de olie op zowel de binnenlandse als buitenlandse markt te verkopen. Er zou hiermee dagelijks 24 miljoen dollar verdiend worden door Mexicaanse kartels.

Los van de financiële schade (staatsoliebedrijf Pemex zou er de afgelopen vijf jaar 3,8 miljard dollar door zijn misgelopen) zijn er veiligheidsrisico's. In 2019 kwamen zeker 137 mensen bij het stadje Tlahuelilpan om het leven, toen mensen zich verzamelden bij een illegale olietap, in de hoop een graantje mee te pikken. De brandstof vatte vlam en veroorzaakte een dodelijke explosie.

Het plaatsje in de staat Hidalgo is het kloppende hart van de huachicol: op de pijpleiding die door Tlahuelilpan loopt, worden jaarlijks ruim drieduizend illegale taps ontdekt, schrijft InsightCrime. Pemex, het bedrijf dat de pijpleiding beheert, schrijft dat in 2024 bijna duizend miljoen liter brandstof werd gestolen. Ter vergelijking: in 2019 was dat nog 371 miljoen liter.

Met de groeiende handel in illegale brandstof neemt de aanwezigheid van en het geweld door Mexicaanse kartels toe. De huachicol wordt gedomineerd door het Jaliscokartel, met name in de centrale staten van Mexico. In deze staten, zoals Guanajuato, worden zeer bloedige oorlogen om territorium uitgevochten met lokale groeperingen.

40 miljoen liter brandstof

De Mexicaanse autoriteiten lanceerden eerder een strategie om brandstofdiefstal harder aan te pakken. Er zijn tientallen mensen gearresteerd en zeker veertig miljoen liter brandstof is ingevorderd. Toch laten de recente arrestaties ook zien dat het probleem van de brandstofdiefstal veel dieper zit. Zoals bij zoveel criminele activiteiten in Mexico zijn autoriteiten er zelf bij betrokken. Die corruptie bemoeilijkt een effectieve aanpak.

Het aantonen van betrokkenheid van onder meer de opgepakte marine-medewerkers is ook geen sinecure: twee mariniers die werden verdacht van een rol in de bende die deze maand werd opgerold, zijn onder verdachte omstandigheden omgekomen. Eén zou zelfmoord hebben gepleegd, de ander kwam om bij een "ongeluk" op de trainingsbaan van de Mexicaanse marine.

Volgens de openbaar aanklager van Mexico zullen de komende tijd "veel meer mensen" worden opgepakt. De kans is groot dat hier overheidsfunctionarissen tussen zitten, mogelijk zelfs leden van de regeringspartij Morena. Slecht nieuws voor de regering die onder toeziend oog van de VS alles probeert om te laten zien dat de strijd tegen misdaad serieus wordt genomen.

Sancties VS

De VS neemt ook stappen om de illegale brandstofhandel tussen voornamelijk de zuidelijke staten van het land en Mexico tegen te gaan. Meerdere Mexicanen, gelieerd aan dit kartel en betrokken bij de handel, zijn gesanctioneerd en Amerikaanse bedrijven en financiële instellingen die betrokken zijn bij de Mexicaanse oliesector worden strenger gecontroleerd.

Want volgens de Amerikaanse minister van Financiën Scott Bessent is de handel een "melkkoe voor de narcoterroristische activiteiten van het Jaliscokartel". En daarmee voor de VS een grote bedreiging voor de nationale veiligheid.

De Amerikaanse latenightshow Jimmy Kimmel Live is door het tv-netwerk ABC van de buis gehaald nadat presentator Jimmy Kimmel opmerkingen had gemaakt over de moord op Charlie Kirk.

ABC, eigendom van Disney, zegt dat de maatregel "voor onbepaalde tijd" is.

De maatregel komt nadat een van de grootste eigenaren van lokale televisiestations in de VS al had gezegd het programma niet meer te willen uitzenden. Ook had de baas van telecomwaakhond FCC met maatregelen gedreigd.

Slaatje slaan

Kimmel suggereerde in zijn openingsmonoloog in de uitzending van maandag dat het kamp van president Trump politiek een slaatje wilde slaan uit de moord op politiek activist Charlie Kirk.

"De MAGA-bende probeerde uit alle macht de moordenaar van Charlie Kirk te omschrijven als allesbehalve een aanhanger van hen en ze doen er alles aan om er politiek punten mee te scoren", sprak de komiek maandag.

Hij zei ook dat het publieke rouwbeklag van de president te vergelijken was met een kleuter van wie de goudvis dood is.

Bekijk de bekritiseerde monoloog hier:

Trump noemt het van tv halen van de show van Kimmel vandaag "geweldig nieuws voor de Verenigde Staten". Volgens hem had "ABC eindelijk de moed om te doen wat gedaan moest worden". Hij roept zender NBC op om hetzelfde te doen met de shows van Seth Meyers en Jimmy Fallon, die hem geregeld op de hak nemen.

Voordat ABC tot actie overging, had de directeur van mediatoezichthouder FCC Brandan Carr al gedreigd met maatregelen tegen ABC. Hij noemde de opmerkingen van Kimmel "het ziekst mogelijke gedrag". "Dit lijkt een manier van Jimmy Kimmel te zijn om het narratief te voeden dat de dader op een of andere manier een door MAGA of Republikeins gedachtegoed geïnspireerde persoon was."

Carr, in 2017 benoemd door Trump, suggereerde dat ABC actie moest ondernemen, "want anders heeft de FCC er werk van te maken". Hij liet doorschemeren te overwegen de uitzendlicentie voor de hele zender in te trekken.

Gepikeerd

Jimmy Kimmel presenteert sinds 2003 Jimmy Kimmel Live. Hij maakt in zijn openingsmonologen - net als zijn collega's van andere latenightshows - regelmatig grappen over president Trump.

Die heeft daar meerdere malen gepikeerd op gereageerd. Ook liet hij in juli op zijn eigen medium Truth Social weten dat hij had gehoord dat Kimmel spoedig van televisie zou worden verbannen, zonder daarbij toen bronnen te noemen.

Eerder dit jaar werd al bekend dat een andere prominente talkshowpresentator, Stephen Colbert, binnenkort van de buis wordt gehaald. Hoewel zijn zender CBS aangaf dat teruglopende kijkcijfers daarvoor de belangrijkste reden waren, werd het gezien als een knieval van de omroep richting Trump.

CBS was op dat moment verwikkeld in een grote fusie, waar nog toestemming van de president voor nodig was. Eerder al had de zender geschikt in een rechtszaak die Trump had aangespannen wegens een hem onwelgevallig interview met zijn Democratische rivaal Kamala Harris.

Commentatoren waarschuwen dat dergelijke druk van Trump kan neerkomen op een beperking van de vrijheid van meningsuiting. De president grijpt bovendien de moord op Kirk aan voor verregaande maatregelen tegen politieke tegenstanders, linkse "terreurnetwerken" in zijn woorden. Hij wil een reeks linkse organisaties op de terreurlijst plaatsen en overweegt strafmaatregelen te nemen tegen financiers van protesten.

Ruim een op de drie vrouwen verbergt hormonale klachten op het werk, melden het CBS en onderzoeksinstituut TNO. Het gaat bijvoorbeeld om vermoeidheid, hoofd- en buikpijn en stemmingswisselingen. Daarmee hebben vrouwen te maken door hun menstruatie, zwangerschap of overgang.

Zulke hormonale klachten komen vaak voor: 80 procent van de werkende vrouwen zegt hier soms of regelmatig last van te hebben. Van hen houdt 35 procent die klachten verborgen op het werk. Ter vergelijking: van werknemers met andere gezondheidsklachten, zowel vrouwen als mannen, zegt 24 procent niets over hun klachten.

"Ze ervaren vaak veel pijn, zodanig dat ze hun dagelijkse werk niet meer goed kunnen doen", zegt Judith Huirne, gynaecoloog bij het Amsterdam UMC. Ze noemt onder andere ook hevige menstruaties en bloedingen als klachten.

Gratis spreekuur

Van de vrouwen die hun klachten met niemand op het werk bespreken, zegt bijna een op de tien hier wel behoefte aan te hebben. Ongeveer eenzelfde aantal zou ondersteuning bij deze klachten willen van hun leidinggevende.

"Dat is iets wat we herkennen", zegt Huirne. "Het is ook lastig. Deze problemen worden altijd nog niet geaccepteerd en te vaak gezien als 'maar een vrouwenkwaaltje'. Daardoor durven vrouwen het niet goed te bespreken en worden ze niet altijd serieus genomen."

Ze erkent dat het niet eenvoudig is, maar benadrukt dat problemen opgelost worden door er aandacht aan te besteden. "Dat is de reden waarom wij in het Amsterdam UMC een gratis spreekuur zijn gestart voor eigen medewerkers." Dat bevalt goed. Vrouwen vinden dat heel prettig, merken ze. "Het zorgt er ook voor dat het bespreekbaar is op de werkvloer."

Vrouwen verbergen de klachten onder meer omdat ze bang zijn dat collega's op hen neerkijken:

Van vrouwen met hormonale klachten zegt 67 procent dat ze doorwerken. Bij werknemers met andere gezondheidsklachten is dat 43 procent.

"We weten dat veel vrouwen zich ook ziekmelden", zegt Huirne. "Vaak kortdurend, maar wel elke maand. Dat heeft natuurlijk een enorm effect op het functioneren, maar ook op hun carrièrekansen."

De helft van de vrouwen voelt zich beperkt bij het doen van hun werk. Dat geldt ook voor de andere groep werknemers:

Het CBS en TNO doen verschillende aanbevelingen. Zo schrijven ze dat "werkgevers er goed aan doen om een gezonde en open werkcultuur te creëren waarin aandacht is voor de gevolgen van hormoongerelateerde klachten".

Ook moet er meer aandacht komen voor vrouwen die regelmatig menstruatieklachten hebben. Dat is belangrijk, schrijven de onderzoeksinstituten, "omdat zij nog een hele loopbaan voor zich hebben".

Betere behandelingen

Huirne vindt het goed om te zien dat er inmiddels meer aandacht is voor dit onderwerp. "We zien ook in landen als Portugal en Spanje dat het menstruatieverlof in de wet is opgenomen. Dat is goed voor de emancipatie", zegt de gynaecoloog. "We weten dat vrouwen veel meer jaren in slechte gezondheid leven dan mannen."

Toch lost die aandacht het onderliggende probleem niet op. "Je accepteert dat vrouwen thuis gaan lijden. Ik pleit ervoor om het probleem op te lossen door betere diagnostiek en betere behandelingen te ontwikkelen. Daar is meer onderzoek voor nodig."

'Menstruatieverlof geen oplossing'

Staatssecretaris Judith Tielen vindt dat menstruatieverlof het probleem niet oplost. Ook zij ziet meer in diagnostiek en onderzoek. "Met beter onderzoek kunnen we gerichte behandelingen ontwikkelen en richtlijnen sneller aanpassen, zodat vrouwen sneller en beter geholpen worden", zegt Tielen.

Het zijn speerpunten uit de Nationale Strategie Vrouwengezondheid. Daar is tot 2030 in totaal 15 miljoen euro beschikbaar gesteld.

Podcast De Dag

In podcast De Dag vertellen vijf vrouwen over hun ervaringen met hormoonmedicatie. Het blijkt vaak een zoektocht naar de goede dosis en de juiste behandelaar, maar voor veel vrouwen zijn de klachten uiteindelijk minder. De podcast is hier te beluisteren.

In Peru is het skelet gevonden van een dolfijnachtig dier van naar schatting 10 miljoen jaar oud. De resten werden twee maanden geleden aangetroffen in de Ocucaje-woestijn. Dat gebied was vroeger onderdeel van de Stille Oceaan.

Volgens het Peruaanse persbureau Andina gaat het om een voorouder van de bruinvis, die ook wel "zeezwijn" wordt genoemd.

In de woestijnen in Peru duiken vaker fossielen op. Een jaar geleden werd in de Ocucaje-woestijn een negen miljoen jaar oud fossiel gevonden van een grote witte haai en een jaar eerder waren de resten van een oerwalvis aangetroffen. Dat was mogelijk het zwaarste dier dat ooit op aarde geleefd heeft.

Paleontoloog Mario Urbina, die betrokken was bij de ontdekking van het dolfijnachtige skelet, zegt dat de vindplaats vroeger een ideale plek was voor zeedieren om zich voort te planten. Het bergachtige gebied langs de kust beschermde de dieren goed tegen de sterke stromingen.

De postpakketten die vorig jaar in magazijnen van onder meer DHL in brand vlogen, zijn het werk van Russen met militaire banden. Dat zeggen het Openbaar Ministerie en de politie in Litouwen.

Vijftien mensen worden vervolgd; zij komen uit Rusland, Litouwen, Letland, Estland en Oekraïne.

Een Oekraïense en een Litouws-Russische man zijn als coördinatoren van de operatie aangewezen. In datzelfde jaar, 2024, zouden die twee ook achter een brand hebben gezeten in een filiaal van Ikea in de Litouwse hoofdstad Vilnius.

De twee rekruteerden onder meer mensen via de berichtendienst Telegram. Volgens de aanklager werden met vier pakketten testen gedaan om uiteindelijk op vrachtvluchten naar de Verenigde Staten explosies te veroorzaken.

Al eerder werd een vermoeden van Russische sabotage geuit door inlichtingendiensten. Ook de politie in het Verenigd Koninkrijk sprak zich al vrij snel uit over de rol van Russische spionnen bij de bompakketten. Met de reeks branden en sabotageacties wil Rusland volgens de onderzoekers de bondgenoten van Oekraïne destabiliseren.

Rusland heeft nog niet op de beschuldigingen gereageerd.

Leipzig en Birmingham

Vorig jaar juli vloog een pakket met daarin een brandgevaarlijk apparaat in het logistieke centrum van DHL in Leipzig in brand. Niemand raakte daarbij gewond.

Een tweede pakket ontplofte niet lang daarna in Polen in een DPD-vrachtwagen. Een dag later, op 22 juli 2024, ontplofte een pakket in een magazijn in Birmingham. Ook daarbij raakte niemand gewond. Een vierde pakket ontplofte niet.

Zowel in Duitsland als in het VK kwamen de pakketten via het vliegtuig het land binnen. Als de pakketjes in brand waren gevlogen tijdens de vlucht had dat tot zeer gevaarlijke situaties kunnen leiden, zeggen veiligheidsexperts.

Een paar maanden na de reeks ontploffingen stortte in Litouwen een DHL-vrachtvliegtuig neer. Hoewel het hoofd van de Litouwse veiligheidsdienst al snel met de vinger naar Rusland wees, concludeerden het OM en de politie in Litouwen dat er geen aanwijzingen waren voor een andere oorzaak dan een technisch probleem of een fout van de piloot.

Demissionair premier Schoof en zijn ambtenaren hoeven niet lang bezig te zijn met de beantwoording van vragen uit de Tweede Kamer tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen. In het traditionele debat na Prinsjesdag werden er gisteren maar zeer weinig vragen gesteld aan het kabinet.

Niet zo verwonderlijk, want het rompkabinet van VVD en BBB presenteerde gisteren maar een dun stapeltje plannen. De fractievoorzitters waren gisteren vooral met elkaar bezig. En dat is ook niet zo verwonderlijk, want over zes weken zijn er verkiezingen.

Koning Willem-Alexander deed gisteren in de Troonrede nog een oproep, ook aan de politiek, om verschillen te overbruggen. "Debat en verschil van inzicht horen bij een levende democratie. Wat er ook bij hoort, is de bereidheid om elkaar over die verschillen heen op een volwassen manier de hand te reiken", zei hij.

Fel debat

Bij het begin van de Algemene Politieke Beschouwingen leek het daar nog niet op. De bijdrage van PVV-leider Wilders leidde zoals vaker tot een fel debat over migratie en asiel. Partijen als GroenLinks-PvdA en D66 wezen erop dat de PVV de grootste partij was in de coalitie, maar niets voor elkaar kreeg.

"U zat aan de knoppen, maar u heeft er niets mee gedaan", zei fractievoorzitter Timmermans van GroenLinks-PvdA. Ook andere verkiezingsbeloftes van Wilders, zoals goedkopere boodschappen en een lager eigen risico in de zorg, kwamen niet uit de verf.

Maar volgens de PVV-leider is hij door de andere partijen in de coalitie tegengewerkt, en dan vooral door NSC. Daarom is hij in juni uit het kabinet gestapt, zei Wilders.

Later veranderde het debat van toon, en probeerden de fractievoorzitters hier en daar overeenkomsten te zoeken. Zoals over de positie van kleine ondernemers en het terugdringen van arbeidsmigratie.

Zelfs de VVD en de SP kwamen op sommige punten nader tot elkaar:

Toch was het benadrukken van de verschillen nooit ver weg. Op die manier willen de partijen aan kiezers duidelijk maken dat er iets te kiezen valt op 29 oktober. Zo kwam partijleider Timmermans van GroenLinks-PvdA onder vuur te liggen over zijn plannen met asielmigratie.

Voor het eerst heeft de partij zich uitgesproken over een maximumaantal migranten per jaar. Het migratiesaldo (dat is het aantal mensen dat naar Nederland komt, min de mensen die vertrekken) moet teruggebracht worden naar maximaal 60.000.

Volgens partijen als CDA en VVD is dat getal betekenisloos omdat GroenLinks-PvdA geen concrete, nationale maatregelen wil om de asielinstroom te beperken. Timmermans rekent vooral op Europese maatregelen. De wet die nu bij de Eerste Kamer ligt voor een strenger Nederlands asielbeleid vindt hij "symboolwetgeving" die niet gaat werken.

"Daarom gaat het nooit lukken met links", zei VVD-leider Yesilgöz. "En daarom hebben we een centrumrechts kabinet nodig", voegde ze eraan toe.

Bekijk hier de botsing tussen Timmermans en Yesilgöz:

Defensie-investeringen

De verkiezingen wierpen hun schaduw dus vooruit. CDA-leider Bontenbal, die op grote winst staat in de peilingen, werd door andere partijen aangevallen op zijn plannen voor een 'vrijheidsbijdrage' om de noodzakelijke investeringen in Defensie deels te financieren. Dat zou kunnen met een verhoging van de btw of de vennootschapsbelasting, denkt het CDA.

GroenLinks-PvdA en VVD vrezen een lastenverzwaring voor burgers of bedrijven. "Wilt u de boodschappen duurder maken om daarmee de Defensie-investeringen te betalen?", vroeg Timmermans. Bontenbal wil vooral snijden in de overheidsuitgaven om het Defensiebudget op te kunnen krikken naar 3,5 procent van het bbp. Maar hij erkende dat hij ook een voorstel doet voor een extra belasting.

"Dat is niet leuk, maar wel het eerlijke verhaal", zei Bontenbal. "Vrijheid is niet gratis." Hij verwees naar Estland, dat hetzelfde doet. En er komen volgens hem compenserende maatregelen voor mensen met een laag inkomen.

VVD-leider Yesilgöz is ook voorstander van het verhogen van de Defensie-uitgaven, maar steunt de plannen van het CDA niet. "Ik ga de belastingen thuis niet verhogen en bedrijven niet kapot belasten, maar vooral kijken waar het bij de overheid minder kan."

Donderdag verder

Het was de bedoeling om de eerste termijn van de Tweede Kamer af te ronden op de eerste dag van de Algemene Politieke Beschouwingen. Omdat het de afgelopen jaren regelmatig nachtwerk werd, probeerde Kamervoorzitter Bosma het aantal interrupties te beperken. Maar daar kreeg hij geen steun voor.

Uiteindelijk liep het debat zo ver uit, dat besloten werd om rond middernacht te stoppen. Deze ochtend komen eerst de fractieleiders aan het woord die nog niet aan de beurt zijn geweest. Daarna zal demissionair premier Schoof namens het kabinet antwoorden.

In de Verenigde Staten gaat de rente omlaag. Dat gebeurt wel vaker, maar is nu groot nieuws door de maandenlange aanvallen van president Donald Trump op het Amerikaanse stelsel van centrale banken, de Federal Reserve. Nadat hij tevergeefs probeerde de voorzitter van de Fed te ontslaan, probeert Trump nu Fed-leden te vervangen om zijn zin door te drukken: hij wil een veel lagere rente.

Het is dan ook maar de vraag of in het Witte Huis de vlag uitgaat bij de eerste renteverlaging van de Fed sinds Trumps herverkiezing. De rente daalt met slechts 25 basispunten, tot een rente tussen 4 en 4,25 procent. Trump wil een rente van 3 en liefst 2 procent. Wel hintte de Fed op een verdere renteverlaging de komende maanden

De vergadering van de Fed werd vandaag met argusogen gevolgd. Fed-voorzitter Jerome Powell hintte enkele weken geleden al op een renteverlaging. Maar een te grote verlaging zou de financiële markten het idee kunnen geven dat de centrale bank dat alleen doet om de president te plezieren. Dat is slecht voor het vertrouwen in de Fed en de Amerikaanse economie.

Economisch adviseur bij de Fed

Opvallende aanwezige bij de Fed was Trumps economisch adviseur Stephen Miran. Hij was maandagnacht door de Senaat in snel tempo benoemd als opvolger van Fed-lid Adriana Kugler, die in augustus om onbekende redenen opstapte.

Miran is volgens zakenkrant de Financial Times één van de architecten van de hoge importtarieven die Trump andere landen oplegde.

Trump kondigde in april stevige importheffingen voor andere landen aan:

Ook werkte Miran mee aan het grote pakket belastingverlagingen dat de Amerikaanse staatsschuld tot recordhoogte dreigt op te stuwen.

Juist door deze twee besluiten van Trump betwijfelt de Fed of de inflatie in de VS wel onder controle komt. Daarom bleef de beleidsrente sinds december op 4,25 tot 4,5 procent. Een hoge rente maakt geld lenen duur, waardoor de economie afkoelt en de prijzen minder hard stijgen.

Ontslagen Fed-bestuurder terug

Behalve Miran was opvallend genoeg ook Lisa Cook op de Fed-vergadering. Zij werd drie weken geleden door Trump ontslagen na een beschuldiging van hypotheekfraude. Haar vervanging door iemand uit zijn entourage werd enkele uren voor het begin van de tweedaagse Fed-vergadering in hoger beroep als onrechtmatig beoordeeld.

De president mag een Fed-bestuurder pas ontslaan als die daadwerkelijk voor fraude is veroordeeld. Cook zit in het kamp dat de rente niet te veel wil verlagen en kon vandaag gewoon meestemmen over het rentebesluit.

President Trump ruziet met Fed-voorzitter Powell op de bouwplaats:

Inmiddels zijn er steeds meer bewijzen die Cook vrijpleiten van fraude. Eerder werd Fed-voorzitter Powell al door Trump beschuldigd van crimineel gedrag, vanwege te hoge kosten van een verbouwing van het hoofdkantoor van de Fed.

Economische zorgen

Bij de renteverlaging draait alles om de stand van de Amerikaanse economie. Trump vindt dat de hoge beleidsrente van de Fed economische groei tegenwerkt. De Fed heeft juist zorgen over de inflatie.

Twee jaar geleden verhoogde de Fed de rente naar meer dan 5 procent omdat de inflatie in de VS hard opliep. De prijzen stegen toen meer dan 7 procent. Een prijsstijging van 2 procent wordt door centrale banken als normaal beschouwd. Maar al anderhalf jaar schommelt de Amerikaanse inflatie rond de 2,5 procent.

De Fed wil daarom eerst de gevolgen van de hogere importtarieven afwachten. Vooralsnog valt dit effect mee, maar het is niet uitgesloten dat Amerikaanse bedrijven de hoge tarieven de komende maanden alsnog doorberekenen in hun prijzen.

Werkloosheid groter

Toch sleutelt de Fed nu aan de rente. Er is namelijk een ander economisch probleem: de arbeidsmarkt. Sinds juni komen er aanzienlijk minder nieuwe banen in de VS bij dan gedacht. De banencijfers moesten zelfs meerdere malen naar beneden worden bijgesteld.

Trump vond dat sjoemelen met de cijfers om hem tegen te werken. Hij ontsloeg in augustus daarom directeur Erika McEntarfer van het Amerikaanse statistiekbureau. Ook zij werd vervangen door één van Trump's huiseconomen. Dit leidde tot nieuwe onrust op de financiële markten, omdat de besluiten van de Fed worden genomen op basis van de cijfers van het statistiekbureau.

De Amerikaanse arbeidsmarkt die al langere tijd zwakker is dan gedacht, is voor de Fed nu hét argument om de rente dan toch te verlagen. Als vooral bedrijven goedkoper geld kunnen lenen, zouden zij meer gaan investeren en daarmee meer mensen aannemen.

Het is druk op de wegen bij Rotterdam door een ongeluk op de A16 vanochtend. Daarbij kantelde een vrachtwagen en Rijkswaterstaat is al de hele dag bezig met herstelwerkzaamheden.

De vrachtwagen kantelde vanochtend rond 10.15 uur op de weg in de richting van Breda. Rijkswaterstaat hoopte in eerste instantie om 16.30 uur klaar te zijn met de bergings- en opruimwerkzaamheden, maar dat duurde toch langer.

Het wegdek was zo beschadigd dat het opnieuw geasfalteerd moet worden. De verwachting is nu dat de weg rond middernacht weer open is.

'Vervelende combinatie van factoren'

De afgesloten A16 leidt al de hele dag tot een vertraging van minstens een half uur, schrijft Rijnmond. Ook omleidingswegen zijn extra druk, zoals de A20 en A4, waar in de avondspits een uur vertraging was.

"Het was een vervelende combinatie van factoren", schrijft Rijkswaterstaat op X. Niet alleen het incident met de vrachtwagen zorgt voor drukte. "Er wordt in de stad aan de weg gewerkt, Feyenoord speelt vanavond en de halve omleidingsroute liep vol. Er waren verder ook meerdere kleine incidenten, dat maakt het er niet beter op."

Om 20.00 uur begint in De Kuip de wedstrijd tegen Fortuna Sittard. De Feyenoord Supportersservice deed al een oproep op sociale media aan de supporters om de reis naar De Kuip goed te plannen. "Pak eventueel de fiets, het openbaar vervoer of de watertaxi!"

De Amerikaanse regering gaat linkse groeperingen met harde hand aanpakken na de moord op Charlie Kirk. Hoewel tot dinsdagavond over het motief van de verdachte nog niets bekend is, wees het Trump-kamp al snel met de beschuldigende vinger naar progressief Amerika.

"We moeten het hebben over deze enorme destructieve beweging van links-extremisme die de afgelopen jaren is opgekomen", zei vicepresident Vance in de The Charlie Kirk Show, de populaire podcast van de doodgeschoten activist. "Ik geloof dat dit deels de reden is dat Charlie Kirk werd vermoord door de kogel van een sluipmoordenaar."

Ook president Trump deed een duit in het zakje. "Radicaal links veroorzaakt veel geweld, ze pakken dit grootser aan. Ik denk dat ze ons land haten. Ze zijn verantwoordelijk voor het terrorisme dat we tegenwoordig in ons land zien."

'Linkse terreurnetwerken'

Als het aan de regering ligt, blijft het niet bij beschuldigingen. Trump sprak al snel over "wraak en vergelding" na de moordaanslag op Kirk. Hij wil een reeks linkse organisaties op een lijst van verboden terreurorganisaties plaatsen. Ook overweegt het Witte Huis strafmaatregelen te nemen tegen financiers van linkse protesten.

Stephen Miller, een adviseur in het Witte Huis die in de media vaak optreedt als de pitbull van Trump, zei dat de jacht geopend is op wat hij linkse "terreurnetwerken" noemde. "Het is een enorme binnenlandse terreurbeweging. Met God als mijn getuige gaan we alle middelen van het ministerie van Justitie, het ministerie van Binnenlandse Veiligheid en de hele regering inzetten voor het identificeren, ontregelen, ontmantelen en vernietigen van deze netwerken om Amerika weer veilig te maken. Dit gaat gebeuren en we doen het uit naam van Charlie Kirk."

Daarmee leek Miller te suggereren dat er meerdere mensen betrokken waren bij de moord op Kirk, terwijl de autoriteiten in Utah er nog steeds van uitgaan dat het de daad was van een eenling. Miller bleef vaag over wat die linkse terreurnetwerken zijn.

Democratische zorgen

Juist die vaagheid baart de Democratische oppositie zorgen. Want wie vallen allemaal onder deze linkse "terreurnetwerken"? Zijn dat Amerikanen die het simpelweg oneens waren met Charlie Kirk en daar harde aanvaringen met hem over hadden? Of is het zelfs de hele Democratische partij, die vaak door Trump als "extremistische" organisatie is neergezet? Democraten vrezen dat de president dit gaat misbruiken om de oppositie met harde hand aan te pakken.

"Dit worden donkere tijden", zei een sombere Chris Murphy, een Democratische senator. "De moord op Charlie Kirk had Amerikanen kunnen verenigen in de strijd tegen politiek geweld. In plaats daarvan grijpen Trump en zijn radicale medestanders dit aan om kritische geluiden te vernietigen."

Cancel culture

Die vrees is niet ongegrond. De vijandige opstelling van de Trump-regering heeft werkelijke gevolgen. Vicepresident Vance riep Amerikanen op iedereen in de gaten te houden die blijdschap toont over de moord op Kirk. "Als je ziet dat iemand de dood van Charlie Kirk viert, spreek ze daarop aan. Sterker nog, bel hun werkgever."

Volgens de Amerikaanse zender CBS zijn journalisten, commentatoren en ambtenaren ontslagen na uitlatingen op sociale media over de dood van Kirk. De politieke website Politico meldt dat meerdere universiteiten in het land medewerkers hebben ontslagen vanwege opmerkingen over Kirk die ongepast zouden zijn. In veel gevallen werden ze aangespoord door Republikeinse politici om hen te ontslaan.

Het legt de dubbele houding bloot van Trumpistisch Amerika. Republikeinen liepen jarenlang te hoop tegen de cancel culture van links die in hun ogen conservatieve meningen het zwijgen oplegde door ze te pas en te onpas te betitelen als hate speech.

Republikeinen vereren Charlie Kirk nu als martelaar van het vrije woord en ze schilderen zijn dood af als een aanslag op de vrijheid van meningsuiting. Tegelijk grijpen ze de moord aan om meningen en uitspraken van hun linkse opponenten de kop in te drukken.

Het was nota bene Charlie Kirk zelf die zich fel verzette tegen cancel culture en hij had een hekel aan termen als hate speech. "Hate speech bestaat niet als wettelijk begrip in Amerika", zei hij op X. "Uitspraken kunnen lelijk zijn. Uitspraken kunnen beledigend zijn. Uitspraken kunnen kwaadaardig zijn. Maar het wordt allemaal beschermd door het recht op een vrije mening in onze grondwet."

Nederland stond lang bekend als een heel aantrekkelijk land om zaken in te doen. Ondernemers waarschuwen dat dat aan het veranderen is. Regels en belastingen staan hen in de weg, vertellen ze op een ondernemersontbijt in Rotterdam de dag na Prinsjesdag.

"Er zijn te veel controles. En wij willen weten waar we aan toe zijn, de plannen vanuit de overheid moeten wel hetzelfde blijven. Als ondernemer wil je door", zegt een deelnemer. Het kwam ook voorbij in de Troonrede: "Het is zorgelijk dat steeds meer ondernemers negatief zijn over het Nederlandse investeringsklimaat."

Extra regels

Volgens ondernemers staat een opstapeling van nieuwe en steeds strengere regels van de overheid hen in de weg. Onderzoekers zien dat het de laatste jaren daadwerkelijk lastiger is geworden om zaken te doen in Nederland. De regeldruk is toegenomen, zegt hoogleraar economie Henk Volberda, die onderzoek doet naar het ondernemingsklimaat op de Universiteit van Amsterdam.

"Dit komt deels door extra rapportageverplichtingen voor milieu en klimaat en bedrijfsvoering", zegt Volberda. "Dit speelt ook in andere Europese landen. In Nederland kiezen beleidsmakers dan om extra regels daarbovenop te doen. En dat zorgt ervoor dat het nog omslachtiger wordt om te ondernemen in Nederland." Als voorbeeld noemt hij extra rapportageregels voor bedrijven die chemische stoffen hanteren.

Volgens deskundigen staat vooral een andere factor in de weg van groei en bedrijvigheid, namelijk dat regels steeds weer veranderen of zelfs teruggedraaid worden.

"Het speerpunt van het Nederlandse vestigingsklimaat was altijd de voorspelbaarheid", weet Volberda. Investeerders en bedrijven wisten wat er van ze werd verwacht bijvoorbeeld qua belastingen en uitstoot, en durfden plannen te maken voor de lange termijn. "Met kabinetten die kort zitten en dan weer een demissionair kabinet dat hooguit een jaar blijft, zie je ook feitelijk dat beleid wordt teruggedraaid", zegt hij, en neemt het stikstofbeleid als voorbeeld.

Zakken

Dat het zakendoen hier minder makkelijk gaat, is ook terug te zien op een internationale ranglijst. De World Competitiveness Ranking meet wat het overheidsbeleid, infrastructuur en efficiëntie in de economie doet voor het concurrentievermogen van een land. Op die lijst is Nederland gezakt van plek vier naar plek tien sinds 2021.

Een op de vijf bedrijven overweegt om te vertrekken uit Nederland en dat is een stijgende lijn, volgens de Monitor Ondernemingsklimaat van de UvA. "Het slechte ondernemingsklimaat" wordt vaak als reden aangegeven. Ondernemers doelen dan op belastingregels, veel controles vanuit de overheid en wetten die in hun ogen steeds weer veranderen.

Vertrek

Bij consultancy EY horen ze steeds vaker dat ondernemingen willen vertrekken juist vanwege het vestigingsklimaat. "Nederland wil graag vooroplopen en strengere regels invoeren dan onze buurlanden. Vandaar vragen ondernemers zich af of ze niet beter naar bijvoorbeeld Zwitserland of de VS kunnen vertrekken", zegt Max Velthoven, adviseur bij EY.

Dat Nederland soms strengere regels invoert dan andere landen, is niet zonder reden. Het is een dichtbevolkt land dat kampt met slechtere waterkwaliteit en meer stikstofuitstoot dan andere EU-landen. We moeten wel beseffen dat het vertrek van bedrijven een prijskaartje heeft, vindt Velthoven. Want bedrijven zorgen voor banen en belastinginkomsten.

Andere knelpunten voor ondernemers zijn het gebrek aan fysieke ruimte en het overvolle stroomnet. Dat maakt het moeilijk om nieuwe vestigingen te openen of uit te breiden.

Het zwabbert

Bij ondernemersorganisaties horen ze vaak van leden dat "zwabberend beleid" voor belemmeringen zorgt. "Het is funest", vat een woordvoerder van industrieclub FME het samen. Als voorbeeld noemt hij de expatregeling die belastingkorting geeft om mensen uit het buitenland aan te trekken. "Die werd eerst afgebouwd, daarna zou dat teruggedraaid worden en vervolgens waren er weer bezuinigingen. Daar kun je als werkgever geen beleid op voeren."

Volgens de woordvoerder zijn ondernemers niet tegen regels. Wat zij willen, zijn vooral stabiele regels die niet elk jaar veranderen. Dat zou het makkelijker maken om plannen te maken en te investeren voor de lange termijn.

Demissionair minister Wiersma (Landbouw) heeft vandaag de agrarische gegevens openbaar gemaakt die Omroep Gelderland via een Woo-verzoek had opgevraagd. De rechter bepaalde eerder deze maand dat ze dat moest doen. Met het openbaar maken voorkomt Wiersma een dwangsom die kon oplopen tot 1 miljoen euro.

Het gaat om gegevens van Gelderse veehouders en hun uitstoot over 2023. Journalisten van Omroep Gelderland vragen daar al jaren om. Het gaat bijvoorbeeld om het aantal dieren bij veehouderijen en locaties van stallen. Daarmee kan onderzoek worden gedaan naar de effectiviteit van het stikstofbeleid.

Het verzoek werd in eerste instantie goedgekeurd toen het ministerie nog onder leiding stond van minister Adema (ChristenUnie). Afgelopen januari greep Wiersma (BBB) in en werd de goedkeuring ingetrokken.

'Onontkoombaar'

In een kort geding begin september oordeelde de rechter dat openbaarmaking "onontkoombaar" is en niet kan worden geweigerd. De rechtbank wees daarbij op de aanstaande Kamerverkiezingen in oktober. "Het publiek moet kunnen worden geïnformeerd over de effectiviteit van het stikstofbeleid."

Zou de demissionair minister toch weigeren, had het ministerie een dwangsom van 50.000 euro per dag moeten betalen aan Omroep Gelderland, tot een maximum van 1 miljoen euro.

Omroep Gelderland vroeg ook om cijfers uit 2020, 2021 en 2022, net als Follow the Money en NRC. De hoogste bestuursrechter, de Raad van State, moet nog uitspraak doen in die zaak.

Zeldzaam zijn ze niet, de aardmetalen waarvoor Amerika nu is overgeleverd aan China. Van de 50 mineralen die de VS aanmerkt als 'kritiek', heeft alleen Alaska er al 49 in de grond zitten. Toch ziet het er niet naar uit dat de Amerikanen snel zelfvoorzienend worden. Want alleen al het openen van een mijn kan decennia duren.

Op zoek naar goud zeeft JR Krause het gruis in een kreek. Hier, rond de stad Fairbanks, barstte begin vorige eeuw de goudkoorts in Alaska los. "Voor het geld hoef ik het niet te doen, het is vooral leuk om buiten te zijn en goud te vinden", zegt Krause, die overdag werkt in Fort Knox, een van de grootste goudmijnen van Amerika. "Wat je vindt mag je houden, belasting hoef je niet te betalen."

Ruim 120 jaar na de goudkoorts wordt het edelmetaal nog volop gemijnd. "Als het weer goed is, zien we het aantal vrachtwagens met gouderts toenemen", zegt Patrice Lee van Clean Air Alaska. Ze telt zeker zestig trucks per dag die heen en weer rijden tussen de Manh Choh-mijn en Fort Knox, waar de lading gouderts wordt verwerkt.

Hobbelige wegen

Alaska is niet gemaakt voor deze zware trucks, vinden omwonenden. De ontdooiende permafrost leidt tot gaten en verzakkingen in de hobbelige wegen. "Of het nou gaat om goud- of mineralentransport: het lijkt erop als of er eerst een grote ramp moet gebeuren voordat onze zorgen serieus worden genomen", zegt Barbara Schumann van Safe Alaska Highways.

"De mijnbouwhausse in Alaska gaat door", stelt directeur Deantha Skibinsi van de Alaska Miner's Association, de club van mijnbouwers. "Mineralen horen daar zeker bij. We zitten nu in de exploratiefase." De afhankelijkheid van China afbouwen is het doel: nu nog wordt grofweg 70 procent van alle zeldzame aardmetalen wereldwijd gemijnd in China.

Dat is een grote kwetsbaarheid voor de VS. China aarzelt niet de Amerikanen af te knijpen van de toegang tot cruciale mineralen; het is een stok om mee terug te slaan in Trumps handelsoorlog.

Geen zakenmensen

"China heeft op slimme wijze zo'n beetje een monopolie op de wereldwijde magneetmarkt verworven", zei Trump er recent over. "Dat komt doordat presidenten geen zakenmensen zijn. Zij hebben dat laten gebeuren, en dat hadden ze niet moeten doen. Maar wij hebben veel meer. Onze kaarten zijn veel groter en beter dan die van hen."

Grondstoffen hebben is één ding, ze ontginnen een tweede. "Het duurt ongeveer 29 jaar om een mijn met vergunningen operationeel te krijgen", vertelt Skibinsi. "Hopelijk kan dat flink korter worden, maar het is echt alle hens aan dek."

Trump tekende al een aardmetalendeal met Oekraïne, hij liet zijn oog vallen op Groenland en hij kijkt naar Congo en Rwanda. In eigen land staat Alaska al een tijd in de startblokken, maar geld en vergunningen blijven hordes. "Voordat een mijn geopend is ben je al snel een paar decennia verder", zegt ook Lee Ann Munk van het Critical Minerals Collective, dat zich richt op onderzoek en ontwikkeling in de sector.

Afvalbergen doorzoeken

Zij vraagt zich af of er genoeg gebeurt om de VS uit de Chinese houdgreep te wurmen. "Veel hangt af van de vraag of er wordt geïnvesteerd", zegt Munk. Alaska heeft vrijwel geen capaciteit om aardmetalen te verwerken. Bedrijven zien er nog te weinig brood in: te duur, te riskant.

Daarom wordt nu gekeken naar het winnen van aardmetalen uit tailings: bergen mijnafval uit bestaande mijnen. "Het gaat om mineralen die destijds zijn weggegooid omdat ze geen waarde hadden", legt mijnexpert Tom Bundtzen uit.

Hij wijst naar bergjes stenen en gruis langs wegen en beken. "Het is een optie om te zien wat er nog in zit." Al kent ook dat pad beperkingen. "Een deel is al gebruikt voor de aanleg van wegen en andere infrastructuur."

Toch concluderen experts dat die afvalbergen voorlopig het beste recept bieden om de ergste mineralenhonger te stillen. "Alaska heeft weinig infrastructuur", zegt grondstoffenkenner Brent Sheets van de Universiteit van Alaska in Fairbanks. "De beste manier om kritieke mineralen te winnen is daarom om mee te liften op bestaande mijnen. Voor de infrastructuur, de wegen, is immers al betaald."

In de tussentijd is het zaak beter in kaart te brengen wat er überhaupt waar in de grond zit. "Gedetailleerde kaarten bestaan er niet", zegt hij. "Terwijl juist die gegevens de sleutel zijn tot nieuwe ontdekkingen."

De Amerikaanse president Trump is door de Britse koning Charles ontvangen op Windsor Castle. Hij had er zin in, zo maakte hij in het vliegtuig op weg naar Engeland al duidelijk aan journalisten. "Het wordt een prachtig evenement, geniet ervan, oké?", zei hij.

Trump kwam gisteravond in Londen aan met warme woorden voor de koning: hij noemde hem een goede vriend. "Hij vertegenwoordigt het land zo goed, hij is zo'n elegante heer", zei hij over de Britse vorst.

De Amerikaanse president werd door koning Charles onthaald met veel pracht en praal:

Vandaag staat de band tussen koning Charles en Donald Trump centraal. En vanavond logeert de Amerikaanse president met zijn vrouw in Windsor Castle bij de koning.

VK-correspondent Fleur Launspach:

"Trump vleien en imponeren is tot nu toe een succesvolle strategie gebleken om betere handelstarieven te krijgen en deals te sluiten met de regering-Trump, en ook invloed uit te oefenen op de president. Hoe kan dat beter dan met soft power, iets waar de Britten beroemd om zijn en waarin de royals al eeuwen een cruciale rol spelen.

Vandaag draait het om het smeden van een persoonlijke band. Dit zijn vormen van invloed die je niet met geld kunt kopen, maar die voortkomen uit traditie, symboliek en imago. Je zou het bijna een transactie kunnen noemen: de Britten rollen de ultieme rode loper uit voor Trump om de relatie met een zeer machtige én onvoorspelbare regering-Trump goed te houden.

Het draait om imago, historie en prestige, in het geval van de Britten belichaamd door misschien wel het bekendste en meest geliefde koningshuis ter wereld."

Trump en first lady Melania vlogen vandaag per helikopter vanuit Londen naar Windsor Castle. Na aankomst werden ze ontvangen door prins William en prinses Catherine, waarna ze officieel werden verwelkomd door koning Charles en koningin Camilla.

Daarna volgde een rijtoer met koetsen over het terrein van Windsor Castle. Trump nam samen met koning Charles plaats in de voorste koets. Op foto's is te zien dat er veel gepraat wordt tijdens de rit.

VK-correspondent Fleur Launspach:

"Er is veel dat hen verdeelt. Charles zet zich al zijn leven lang in voor het klimaat, terwijl Trump juist meer fossiele brandstoffen wil winnen. Maar er zijn ook opvallende overeenkomsten. Trump heeft een bijzondere fascinatie voor de monarchie, en specifiek voor het Britse koningshuis.

Misschien wel hun duidelijkste overeenkomst is hun liefde voor Schotland. Trump heeft een Schotse moeder en bezit twee golfbanen in Schotland. Charles heeft, net als zijn moeder Elizabeth die er het liefst verbleef, een diepe band met het land en groeide er deels op."

Melania en koningin Camilla volgden in de tweede koets en de overige twee koetsen waren bestemd voor prins William en prinses Catherine en het gevolg van president Trump.

Na de tocht per koets volgde de inspectie van de erewacht. Met 1300 militairen van het leger, de marine en de luchtmacht was het volgens de BBC de grootste erewacht ooit tijdens een staatsbezoek aan het Verenigd Koninkrijk.

Het grote militaire vertoon zou Trump volgens de omroep moeten aanmoedigen om verbonden te blijven aan de NAVO en Oekraïne te blijven steunen.

Het gezelschap ging vervolgens het kasteel binnen, waar Trump en koning Charles een privélunch hadden.

Weggehouden van demonstraties

Na de lunch legde Trump een krans op het graf van koningin Elizabeth. Ook stond er een gezamenlijke flypast van de Britse en de Amerikaanse luchtmacht op het programma, maar die komt door de slechte weersomstandigheden te vervallen. Mogelijk zullen er wel vliegtuigen van de Royal Air Force overvliegen.

VK-correspondent Fleur Launspach:

"Trump wordt zoveel mogelijk weggehouden van demonstraties en andere verstorende acties, er zijn geen optochten door menigten om zijn humeur niet te verpesten. De Britten zijn niet bepaald fan van Trump: slechts 16 procent van de bevolking heeft hem hoog zitten, net zo weinig als de Israëlische premier Netanyahu.

Er zijn wel demonstraties gepland, die zoveel mogelijk buiten Trumps blikveld worden gehouden of snel door de politie worden opgerold. Gisteravond werd echter al een grote foto van Trump en Epstein de zedendelinquent op een kasteeltoren geprojecteerd."

"Hey Trump, Londen haat je, en ons koningshuis haat je ook", leest een demonstrant van haar protestbord voor aan correspondent Launspach. "Alles waar Londen voor staat, wat betreft diversiteit, inclusiviteit en het bieden van een warm welkom, heeft Trump niet. Trump is het absolute tegenovergestelde", zegt ze.

Een andere demonstrant zegt: "Trump is een bedreiging voor de democratie, en hij doet niks tegen klimaatverandering. He is a menace."

We houden van ons land", zegt weer een andere vrouw. "Maar we schamen ons als volk dat we Trump, een verschrikkelijke man, zo ontvangen."

Staatsbanket

Het hoogtepunt van het bezoek is ongetwijfeld het staatsbanket dat vanavond gepland staat in de indrukwekkende St. George's Hall in Windsor Castle. Zowel president Trump als koning Charles zal er een toespraak houden.

Na al het koninklijk vertoon volgt morgen de politiek: dan worden de echte zaken besproken.

Veel koraalriffen in het Caraïbisch gebied kunnen de stijging van de zeespiegel niet bijbenen. Door klimaatverandering, vervuiling en ziekten gaat een steeds groter deel zelfs krimpen, schrijven wetenschappers in het vakblad Nature.

Doordat de zeespiegelstijging juist sneller gaat, komen Caraïbische riffen steeds dieper te liggen. Daardoor breken ze de golven minder goed, wat zonder maatregelen de kans op wateroverlast vergroot.

Riffen groeien steeds langzamer

Koralen bestaan uit diertjes die van kalk een skelet bouwen, en kleurrijke algen die energie vastleggen uit zonlicht. Gezonde riffen groeien omhoog doordat ze jaarlijks meer kalk vastleggen dan dat er verdwijnt. Op den duur kunnen ze zelfs het oppervlak bereiken.

De wetenschappers bekeken voor de riffen rond Bonaire, de Florida Keys en Mexico hoeveel kalk aangroeit en verdwijnt. Dat verschilde flink van plek tot plek. Vooral de gezondheid van het rif bepaalt de groei. Hoe meer oppervlak is bedekt met levend koraal, hoe sneller het groeit. Verder speelt een rol of er snel of langzaam groeiende koraalsoorten aanwezig zijn.

De koralen rond Bonaire waren altijd relatief gezond. Op de beste plekken groeit het rif jaarlijks nog altijd vier millimeter Dat is nu nog voldoende om de zeespiegelstijging bij te benen.

Maar zelfs op Bonaire lukt dit nog maar op een klein deel van het rif. Bij de Florida Keys is het rif in zo'n slechte conditie dat het de zeespiegelstijging nergens bijhoudt. Vaak verdwijnt door erosie meer van het rif dan koralen bouwen.

Nog veel erger

"En ik vrees dat het inmiddels nog erger is", zegt Erik Meesters, marien bioloog bij Wageningen University & Research. In dit onderzoek zijn gegevens gebruikt uit 2017 toen hij en zijn collega's de riffen in kaart brachten. Sindsdien hebben de riffen het zwaar gehad.

Zowel in 2023 als 2024 was het zeewater zeer warm zodat koraal verbleekte of zelfs doodging. "En er is een ziekte geweest op Bonaire die heel veel koraal om zeep heeft geholpen", zegt Meesters. Hij schat dat lokaal 10 tot 30 procent van het koraal is verdwenen. "Ik houd mijn hart vast als we de data gaan analyseren van de volgende inventarisatie."

De toekomst ziet er nog somberder uit. Riffen zullen volgens het onderzoek steeds langzamer groeien. Door klimaatverandering is het zeewater steeds warmer. En dus zal koraal vaker verbleken, en minder de kans krijgen te herstellen. Verder lijden riffen onder ziekten en vervuiling. Daardoor neemt de gemiddelde bedekking af. En de bedekking van het rif is nodig voor gezonde groei.

Rond 2040 zou een ruime meerderheid van de riffen al in zo'n slechte conditie zijn, dat er jaarlijks meer kalk wegspoelt dan koralen vastleggen. Het achteruitgaan van koraalriffen gaat niet alleen ten koste van de vele dieren die er leven. Zeker op Bonaire trekt het koraal ook duiktoerisme.

Riffen zijn kustbeschermers

Ook spelen riffen een rol bij het beschermen van de kust. "Als golven over de onregelmatige structuur van het rif gaan ,verliezen ze energie", zegt Ellen Quataert, onderzoeker bij Deltares, die niet meewerkte aan dit onderzoek. "Als het rif breed is, verliezen golven veel energie en zijn ze redelijk gedempt bij het strand."

Wanneer riffen langzamer groeien en de zeespiegel stijgt, staat er steeds meer water boven het rif. "Je ziet dat de golven dan weer hoger worden bij het strand, en de kans op overstromingen toeneemt."

Minder ernstige stormen leiden dan toch tot wateroverlast. Het effect verschilt per locatie, en kustveiligheid hangt natuurlijk van veel meer af. "Maar onderzoek laat zien dat riffen serieus helpen", zegt Quataert. "Dat zie je in het veld én in rekenmodellen."

Omdat het verlies van de golfbrekende werking langzaam gaat kunnen kustbewoners zich hier op voorbereiden. Zo kunnen ze proberen het rif weer in gezondere staat te krijgen. Op Bonaire zijn daar zeker mogelijkheden voor, zegt Meesters. Zo heeft het rif veel last van rioolwater, voedingsstoffen en zand die in zee belanden. Betere waterzuivering en het vasthouden van regenwater zouden helpen.

Maar op de lange termijn is vooral klimaatverandering een bedreiging voor de toekomst van koraalriffen. Zelfs bij 1,5 graad Celsius opwarming verwacht het klimaatpanel IPCC dat 70 tot 90 procent van het koraal verdwijnt. Bij 2 graden Celsius verdwijnt vrijwel alles. En momenteel ligt de wereld niet op koers om de opwarming te beperken tot 2 graden.

De Waddenzee is een exoot rijker. Naast de Japanse oester en Filipijnse tapijtschelp is daar nu ook de Pacifische zeepok gevonden.

De officiële naam voor de pok is de 'Balanus glandula'. Hij werd voor het eerst beschreven door Charles Darwin en komt oorspronkelijk voor aan de westkust van Noord-Amerika, oftewel de Pacifische kust.

Zeepokken zijn kreeftachtigen die zich hechten aan harde oppervlakten zoals stenen of schelpen. Waarschijnlijk is de zeepok deze kant op gelift via de romp van een schip.

Japan en Zuid-Afrika

De exoot is nu gevonden voor de Friese kust bij Lauwersoog en rondom Texel, maar het is niet de eerste keer dat hij is gespot in Nederlandse wateren. Sinds 2015 is bekend dat de zeepok voorkomt bij de Zeeuwse kust, en ook in België. De exoot neemt ook al tientallen jaren toe in Japan en Zuid-Afrika, maar trekt dus steeds verder naar het noorden.

De zeepok werd ontdekt door Rosalinde van Ooijen, masterstudent Freshwater and Marine Biology aan de Universiteit van Amsterdam. Voor haar masteronderzoek bij het Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) zocht ze het afgelopen voorjaar naar zeepokken in de Waddenzee.

Het is nu de vraag of de komst van de Pacifische zeepok negatieve gevolgen heeft voor soorten die al in de Waddenzee leven. "In Japan en Zuid-Afrika is de soort wel invasief, en verdringt die andere soorten", zegt Van Ooijen tegen Omrop Fryslân. Of de Pacifische zeepok in Nederland ook invasief is, is nog niet bekend. "We weten nog niet of en hoe er competitie is tussen de verschillende zeepokken. Dat moet blijken als we de aantallen blijven volgen."

De grootste techbedrijven in China mogen niet langer AI-chips van het Amerikaanse Nvidia kopen. Dat heeft de Chinese internetwaakhond besloten, meldt de Financial Times op basis van bronnen. Het gaat in ieder geval om ByteDance, het moederbedrijf van TikTok, en om Alibaba.

Niet alleen mogen de bedrijven geen nieuwe bestellingen meer plaatsen, ook bestaande bestellingen moeten worden geannuleerd. Het gaat onder meer om een nieuw model chip van Nvidia - de RTX Pro 6000D - waarvan bedrijven er tienduizenden hadden willen bestellen. Persbureau Reuters meldde eerder dat een exemplaar tussen de 6500 en 8000 dollar zou gaan kosten.

De betrokken partijen, inclusief Nvidia, waren voor de FT niet direct bereikbaar voor commentaar.

Onmisbare speler

China wil dat zijn techbedrijven minder afhankelijk worden van de Amerikaanse chipgigant. Nvidia is een onmisbare speler in de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie, het bedrijf maakt computerchips die in staat zijn zeer geavanceerde berekeningen uit te voeren. Dergelijke chips worden daarom veel gebruikt in datacenters.

"De boodschap is duidelijk", zegt een anonieme manager van een Chinees techbedrijf tegen de zakenkrant. "Eerder hadden mensen nog de hoop dat er een nieuwe voorraad Nvidia-chips deze kant op zou komen als de geopolitieke situatie zou verbeteren. Nu hebben we iedereen nodig om een eigen systeem te bouwen."

Genoeg voorraad

Uit testen zou inmiddels blijken dat de chips van Chinese makelij net zo goed of zelfs beter zijn dan de chips die Nvidia van de VS naar China mag verschepen. Een andere bron die de krant sprak zegt dat men verwacht dat er genoeg binnenlandse voorraad is en er dus geen Nvidia-chips gekocht hoeven te worden.

De stap is een tegenvaller voor Nvidia, dat hiermee China als afzetmarkt verder verliest. Dat terwijl in augustus ceo Jensen Huang zelfs nog een deal sloot met Trump zodat het bedrijf kon doorgaan met het exporteren van chips. Daartegenover stond een afdracht van 15 procent aan omzet van deze export. Later die maand werd bekend dat Nvidia nog geen chips had verkocht en dat dit de komende maanden ook niet werd verwacht.

China-correspondent Laura van Megen:

"Chipmaker Nvidia's maandenlange balanceeract tussen grootmachten China en de Verenigde Staten lijkt verre van de gewenste vruchten te hebben afgeworpen. In juli werd ceo Jensen Huang nog met groot applaus ontvangen bij een grote conferentie in Peking en geprezen om zijn hakkelende Mandarijn. Maar kort daarna bouwde de spanning zich weer op.

Zodra Nvidia van de Amerikanen toestemming had gekregen om H20-chips te exporteren, begonnen de Chinese staatmedia Nvidia ervan te beschuldigen 'achterdeurtjes' te hebben gebouwd in de chips. Hiermee zouden ze bijvoorbeeld op afstand uitgeschakeld of bestuurd kunnen worden. Nvidia ontkende dit resoluut, maar is door de Chinese internetwaakhond op het matje geroepen. Ook concludeerde China deze week dat Nvidia de anti-monopolie regels heeft overtreden, dat onderzoek was al ingesteld in december 2024 toen President Biden nog aan de macht was.

Chinese beleidsmakers nemen met deze stap een flinke gok. Ze zetten in op het geloof dat de computerchips van Chinese producenten even goed zijn als Nvidia's minder geavanceerde chips (die niet onder Amerikaanse exportrestricties vallen). Of dat geloof gegrond is, moeten de aankomende maanden gaan uitwijzen. In ieder geval betekent het voor Chinese bedrijven, niet alleen techgiganten maar denk ook aan elektrische automakers die werken met Nvidia-chips, dat toeleveringsketens en productielijnen moeten worden aangepast.

Vrijdag spreken president Xi en Trump elkaar voor de tweede keer sinds Trumps terugkeer in het Witte Huis. De techstrijd voert weer de boventoon in de relatie, want ook de TikTok-deal zou beklonken worden vrijdag. Nvidia heeft officieel nog geen straf opgelegd gekregen voor het overtreden van de anti-monopoliewetgeving. Dat had een troefkaart kunnen zijn voor Xi, maar nu deze uitsluiting van Nvidia-chips al bekend is geworden, belooft dat niet veel goeds voor het gesprek."

In Alkmaar heeft de politie drie doden gevonden in een woning. Eerder zei de politie rekening te houden met alle scenario's. Uit onderzoek is inmiddels gebleken dat de personen niet door toedoen van iemand anders om het leven zijn gebracht.

"Er zijn geen aanwijzingen dat er anderen betrokken waren", schrijft de politie in een update over de zaak. De politie doet verder geen mededelingen over de identiteit van de slachtoffers.

De lichamen werden gevonden in een woning aan de Stikkelwaard. Om 11.00 uur vanochtend kreeg de politie een melding erover binnen.

De politie vraagt iedereen om terughoudend te zijn. "Er gaan veel geruchten rond over de identiteit van de slachtoffers, hun mogelijke onderlinge relatie en de oorzaak van het overlijden", meldt de politie Noord-Holland.

Hulp nodig?

Denk je aan zelfdoding of maak je je zorgen om iemand? Erover praten helpt en kan anoniem via de chat op www.113.nl of telefonisch op 113 of 0800-0113.