Spanningen tussen de Verenigde Staten en Venezuela leidden deze week opnieuw meermaals tot dodelijke aanvallen op zee. Motorbootjes die afkomstig zouden zijn uit Venezuela, werden tot zinken gebracht door de Amerikaanse marine, zeker zes opvarenden kwamen om. Bewijs voor drugssmokkel bleef echter uit.
Eerder deze maand beschoten Amerikaanse strijdkrachten al een boot, waarbij elf doden vielen. Ook een vierde 'drugsboot' uit Venezuela zou zijn uitgeschakeld, liet de Amerikaanse president Trump deze week weten. "Om zeep geholpen", zei de president voor zijn vertrek naar het Verenigd Koninkrijk.
Meerdere bootjes, meerdere doden, maar geen onafhankelijk bewijs. Dat de aanvallen internationaal worden afgekeurd door critici lijkt de Amerikanen niet af te schrikken.
Commentator en Trump-criticus Brian Krassenstein schreef op X aan de Amerikaanse vicepresident Vance dat "het doden van burgers van een ander land, zonder eerlijk proces, een oorlogsmisdaad wordt genoemd". Vance wuift die kritiek weg. "Het kan me niets schelen wat je het noemt", reageerde hij op X.
Op welke juridische gronden de Venezolaanse schepen zijn aangevallen en wat voor drugs er aan boord waren, heeft de VS niet bekendgemaakt. Experts betwijfelen ook of er wel een juridische basis te vinden is voor het geweld.
In beginsel mag een land geen geweld gebruiken tegen een ander land, stelt Marten Zwanenburg, hoogleraar militair recht. Uitzondering is wanneer de internationale vrede en veiligheid in gevaar zijn. Dan kan de VN-Veiligheidsraad toestemming geven. De Verenigde Staten zijn dan verplicht er melding van te maken. Daarover is in dit geval niets bekend.
Een andere uitzondering is wanneer er toestemming is van het land waar het geweld plaatsvindt. De aanvallen op de Venezolaanse boten lijken plaats te vinden in internationale wateren, wat de kwestie juridisch ingewikkeld maakt. Maar volgens de VS kwamen ze uit Venezuela en dat land heeft geen toestemming gegeven.
Een derde uitzondering is het recht op zelfverdediging tegen een gewapende aanval. Volgens Zwanenburg lijken de Verenigde Staten te zeggen dat er sprake is van een directe, gewapende aanval, waardoor ze zich kunnen beroepen op zelfverdediging.
"Maar drugssmokkel kan moeilijk worden gezien als een gewapende aanval," zegt hij. "En als dat wel zo is, dan moet nog steeds worden beoordeeld of het geweld noodzakelijk is en in verhouding staat tot de aanval."
"Zolang er geen directe aanval op jouw land is, moet je ergens anders je juridische basis zoeken."
Drugs als wapen
Fred Soons, emeritus hoogleraar internationaal recht en expert in het zeerecht, beaamt dit. "Trump redeneert dat drugstransporten naar de VS een aanval vormen op het Amerikaanse volk". Maar zonder bewijzen, gaat die vergelijking volgens Soons niet op.
"Kustwachten patrouilleren elke dag in dit gebied," licht hij toe. "Dat kan je vergelijken met normaal politieoptreden op zee." Verdachten worden aangehouden, gearresteerd en berecht volgens de wet van het land waar zij heen worden gebracht. Als stoptekens worden genegeerd, mag er gericht geweld worden gebruikt.
Dan wordt op de motor geschoten, zodat het bootje blijft dobberen en de verdachten kunnen worden gearresteerd. "Zo gebeurt het overal", vertelt Soons. "De verdachten gewoon zomaar uitschakelen dat doe je ook niet op straat."
Mensensmokkel?
Bewijs van een acute dreiging, is niet geleverd. Bij de eerste aanval is ook het aantal slachtoffers opmerkelijk, vindt Soons. De zogeheten 'go-fast'-bootjes zijn meestal bemand met drie, maximaal vier personen. "Dat er elf personen op de boot zaten, kan wijzen op mensensmokkel," merkt Soons op, "maar er is niets bekendgemaakt over hun identiteit."
Het is ook opmerkelijk dat Trump zijn pijlen richt op drugssmokkel in het Caribisch gebied, zegt criminoloog en onderzoeksjournalist Bram Ebus. "In verhouding tot cocaproducerende landen als Colombia, Peru en Bolivia produceert Venezuela relatief weinig cocaïne. Het speelt wel een rol als doorvoerland, maar het grootste deel gaat richting Europa.
Daarmee lijken de Amerikaanse aanvallen meer politiek gemotiveerd dan een daadwerkelijk effectieve strijd tegen de internationale drugscriminaliteit."
Politioneel optreden
De acties in het Caribisch gebied lijken volgens Soons op politioneel optreden, waarbij disproportioneel geweld is gebruikt. De redenen die Trump hiervoor geeft, lijken "kunstmatig geconstrueerde beweringen", vindt Soons. Het lijkt veel te onduidelijk en te ver gezocht. Zwanenburg is het daarmee eens.
In afwachting van een onafhankelijk onderzoek, verwachten experts dat de spanning tussen de Verenigde Staten en Venezuela niet minder wordt.