NOS Nieuws - Algemeen

Een federale rechter in Boston heeft de regering-Trump opgedragen om de miljardenkorting van de Harvard-universiteit terug te draaien. Trump besloot begin dit jaar om de toelage voor de prestigieuze universiteit met 2,4 miljard dollar te korten, omdat de onderwijsinstelling weigerde aanpassingen door te voeren, onder meer rond activisme op de campus.

De rechter kwalificeerde de bezuinigingen als een illegale vergeldingsactie. De Amerikaanse regering verbond de subsidies met de aanpak van antisemitisme, maar de rechter oordeelt nu dat het onderzoek dat de universiteit verricht weinig van doen heeft met discriminatie van Joden.

Volgens de rechter is het "moeilijk om iets anders te concluderen dan dat de overheid antisemitisme gebruikte als rookgordijn voor een gerichte, ideologisch gemotiveerde aanval op de voornaamste universiteiten van dit land". De Amerikaanse samenleving moet antisemitisme bestrijden, benadrukt ze, maar óók het recht op vrije meningsuiting beschermen.

Belastingontheffing

Voor Harvard is de uitspraak een overwinning in de strijd die het voert met het Witte Huis sinds Trump begin dit jaar begon aan zijn tweede ambtstermijn. Trump en zijn ministers richtten hun pijlen op gerenommeerde universiteiten als Harvard, Princeton, Columbia en Brown. Ze vinden dat ze te weinig hebben gedaan om antisemitisme aan te pakken tijdens pro-Palestijnse studentenprotesten.

Eerder dit jaar dreigde de Amerikaanse regering ook met een verbod op de komst van buitenlandse studenten naar de universiteit in de staat Massachusetts. Ook wilde hij een eind maken aan de belastingontheffing voor Harvard die voor alle onderwijsinstellingen geldt. Die vrijstelling levert Harvard een belastingvoordeel van een half miljard op.

Of Harvard het gekorte geld inderdaad in handen krijgt, valt nog te bezien. Een woordvoerder van het Witte Huis liet in een reactie op de uitspraak weten dat de regering meteen in beroep zal gaan. "Harvard heeft geen grondwettelijk recht op belastinggeld." Ze zette de federale rechter weg als een "activistische door Obama aangestelde rechter".

Ook Harvard houdt rekening met een lange juridische strijd, aldus bestuursvoorzitter Garber in een bericht aan de universiteitsgemeenschap. "Zelfs terwijl we de belangrijke principes erkennen die in de uitspraak van vandaag zijn bevestigd, zullen we blijven beoordelen wat de implicaties van de uitspraak zijn", schrijft Garber.

Een omstreden instelling voor gesloten jeugdzorg in het Gelderse Harreveld wordt weer in gebruik genomen als jeugdgevangenis. Bedoeling is dat over uiterlijk twee jaar zeventig cellen in gebruik zijn voor minderjarigen die zijn veroordeeld. Dat heeft demissionair minister Van Weel van Justitie bekendgemaakt, die zo wat wil doen aan het gebrek aan detentieplekken voor jongeren.

De herbestemming volgt op aanhoudende kritiek op de gesloten jeugdzorginstelling. In het pand verblijven jongeren van 12 tot 18 jaar die kampen met zeer complexe psychiatrische problemen. Het gaat om de zwaarste vorm van jeugdzorg, waar een machtiging van de kinderrechter voor nodig is.

De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) plaatste de locatie in Harreveld vorig jaar onder verscherpt toezicht vanwege "tekortkomingen" in de kwaliteit van de hulp aan jongeren. Ook een vergelijkbare instelling in Zetten voldeed niet aan de eisen. In oktober liet de inspectie weten dat beide locaties waren gestopt met de afdelingen Zeer Intensieve Kortdurende Observatie en Stabilisatie (Zikos).

Zwartboek

Aanleiding voor de inspectie om de locaties in Harreveld en Zetten onverwacht te bezoeken was een zwartboek, opgesteld door een ervaringsdeskundige. Jason Bhugwandass, die opgesloten zat in Harreveld en zich al jaren inzet voor hervormingen in de gesloten jeugdzorg, sprak op eigen initiatief met vijftig jongeren die net als hij op een Zikos-afdeling hebben gezeten.

In die gesprekken wezen de jongeren op een extreem isolement tijdens hun opname, waarbij ze dagelijks gemiddeld meer dan twintig uur waren afgezonderd. Ook gaven ze aan dat ze soms hardhandig in bedwang werden gehouden en hun eigen spullen moesten "terugverdienen". De sfeer omschreven ze als "kil".

"Kinderen worden vooral opgesloten", zei Bhugwandass vorig jaar tegen Nieuwsuur naar aanleiding van zijn gevoerde gesprekken. "En als ze eruit komen, dan zijn ze nog verder getraumatiseerd." Jaren ervoor, in 2019, pleitte hij als 21-jarige al voor het afschaffen van de gesloten jeugdzorg. "Van opsluiting word je helemaal niet beter", zei hij toen. "Ik heb er nog steeds nachtmerries van, bang dat ik weer terug moet."

Op het nieuws dat de locatie in Harreveld zoals voorheen weer zal worden gebruikt als gevangenis reageert Bhugwandass tegenover de Volkskrant verheugd. "Goed dat de gesloten jeugdzorg in Harreveld nu helemaal sluit. En ook logisch, gezien het cellentekort, om er weer een gevangenis van te maken. In mijn beleving is het dat ook altijd gebleven."

Nieuwsuur sprak vorig jaar met Femke die op een Zikos-afdeling verbleef:

De Marokkaanse activiste Ibtissame Lachgar heeft dertig maanden gevangenisstraf en een geldboete van ongeveer 5000 euro gekregen voor een bericht dat ze vorige maand op X heeft geplaatst. Het ging om een foto van haarzelf waarin ze een T-shirt draagt met daarop de tekst 'Allah is a lesbian'.

De rechter in Rabat oordeelde dat ze hiermee de Marokkaanse wet op godslastering heeft overtreden. De maximumstraf voor godslastering ligt in Marokko op vijf jaar celstraf. Gedurende het proces hadden Lachgar en haar advocaten nog goede hoop dat ze een milde straf zou krijgen of misschien zelfs vrijspraak.

Mensenrechtenorganisaties en haar entourage reageren geschokt op de uitspraak. De voorzitter van de Marokkaanse mensenrechtenorganisatie AMDH, Hakim Sikouk, heeft laten weten zo snel mogelijk in beroep te zullen gaan tegen de uitspraak. "Wij vinden dit vonnis niet alleen onterecht, het is ook een bedreiging voor de vrijheid van meningsuiting."

De foto die leidde tot de aanklacht is gemaakt en voor het eerst op internet geplaatst in 2022. Hiermee wilde de activiste toen haar steun betuigen aan twee Iraanse lhbti-activisten die vanwege hun geaardheid ter dood werden veroordeeld.

Ter verdediging verklaarde de activiste woensdag in de rechtbank dat de foto met de achterliggende boodschap niet zozeer ging over de god van de Islam, maar dat het ging om kritiek op het geloof in het algemeen.

Confronterende stijl

Lachgar staat al decennia binnen en buiten Marokko bekend als een activiste die het niet schuwt om zich uit te spreken over onderwerpen als gelijke rechten voor de lhbti-gemeenschap, het recht om atheïst te zijn en het patriarchaat. Hierdoor maakte zij zich niet geliefd bij het conservatieve deel van de Marokkaanse samenleving.

Maar ook haar mede-activisten hadden vaak moeite met haar directe en confronterende stijl. Haar aanpak zou te "westers" en contraproductief zijn volgens hen.

In 2009 maakte de wereld kennis met haar activisme toen ze met een groep jonge Marokkanen tijdens de ramadan in het openbaar een picknick wilde houden. Tijdens de vastenmaand is het in Marokko officieel verboden om in het openbaar te eten of te drinken. Hiermee wilden zij ruimte opeisen voor atheïsme in Marokko.

In 2012 zorgde ze er in samenwerking met de Nederlandse vrouwenorganisatie Women on Waves voor dat de abortusboot koers zette naar Marokko. Door ingrijpen van de overheid kwam het schip nooit aan in het Noord-Afrikaanse land. Toch was het Lachgar op deze manier gelukt om het algehele verbod op abortus in Marokko aan de kaak te stellen.

In de afgelopen jaren voerde Lachgar met het collectief CAPP (Collectief voor Afschaffing van Porno en Prostitutie) actie tegen prostitutie en de porno-industrie. Zij hebben als standpunt dat prostitutie en de productie van porno in alle gevallen ontmenselijkend is voor vrouwen en moet worden tegengegaan. Ironisch genoeg zijn er veel conservatieve en streng religieuze Marokkanen het hiermee eens.

Voer voor discussie

Juist vanwege de confronterende stijl waren Lachgar en haar medestanders verbaasd over haar arrestatie op 10 augustus. Ze had immers wel vaker uitlatingen gedaan die voor veel Marokkanen schokkend zijn.

Op 31 juli mengde ze zich op platform X in een discussie over de vermeende opmars van de islam in Frankrijk door de oude foto te posten. Een week later brak er op internet pas een storm van verontwaardiging los. Op verschillende sociale media werd de Marokkaanse overheid opgeroepen om haar te arresteren. Ook ontving Lachgar diverse bedreigingen.

De rechtszaak en de veroordeling van Lachgar hebben in Marokko ook geleid tot een heropleving van de discussie over de vrijheid van meningsuiting. Hoewel dit recht is vastgelegd in de grondwet, blijkt het in de praktijk op gespannen voet te staan met de zedenwetten en de wetten over kritiek op de islam.

In beroep

Kort na de uitspraak heeft het advocatenteam van de activiste laten weten dat ze in hoger beroep gaat tegen de veroordeling. Het is nog niet bekend wanneer dit proces van start gaat.

Haar vrienden en familie maken zich zorgen over het feit dat ze voorlopig en misschien zelfs voor langere tijd opgesloten zal zitten. Lachgar heeft te kampen met complicaties na een eerdere kankerdiagnose.

Een straatje erbij werd geopperd als een van de oplossingen voor de woningnood. ABN AMRO ziet een variant erop: een laagje erbij. Optoppen, zoals dat heet, heeft volgens onderzoek van de bank veel potentie en die wordt bij lange na nog niet volledig benut.

Uit eerder onderzoek van Stec Groep bleek dat er door optoppen tot 2030 zeker 100.000 extra woningen bijgebouwd kunnen worden. 67.000 daarvan kunnen op complexen van woningcorporaties worden gebouwd.

Optoppen houdt in dat er een extra laag op een appartementencomplex wordt gezet. De nieuwe woningen worden vaak van tevoren al gebouwd in de fabriek en dan op het dak van het complex gehesen.

Volgens ABN AMRO kan dat vooral in de steden een oplossing zijn. "Daar waar een gebouw uit meerdere woonlagen staat, kan het", vertelt vastgoedspecialist Claire van Staaij. "In de Randstad heb je veel naoorlogse wijken waar complexen met platte daken staan, dat maakt het makkelijker om te toppen."

Unaniem besluit

Na de oorlog zijn veel van dezelfde types appartementencomplexen gebouwd, vertelt Bram Hertzberger van Creative City Solutions. "In die periode hadden ze minder inzicht in hoe zwaar zo'n constructie was. Ze hebben toen met flinke overcapaciteit gebouwd. De constructie werd extra stevig gemaakt en voor het optoppen kunnen we daar nu profijt van hebben."

Volgens Van Staaij wordt optoppen pas echt interessant als er 25 extra woningen kunnen worden gebouwd. "Door het concept door te ontwikkelen kun je het in de toekomst ook met minder extra woningen interessant maken", zegt ze. Zo kunnen projecten en woningen worden gestandaardiseerd, waardoor optoppen voor ontwikkelaars makkelijker wordt.

Om zo'n verbouwing te realiseren moeten ze wel de eigenaar overtuigen, vaak een woningcorporatie of een vereniging van eigenaren (vve). Een vve overtuigen kan best ingewikkeld zijn, want niemand staat te springen om zijn of haar woning te veranderen in een bouwplaats.

Daar komt nog bij dat zo'n ingrijpende verbouwing vaak door alle bewoners moet worden goedgekeurd.

"Ik heb van nog geen enkele vve gehoord: laten we vanuit maatschappelijk belang een extra verdieping erop zetten", vertelt Hesly Bentvelsen van De OpToppers, een projectontwikkelaar gespecialiseerd in het bouwen op daken. Daarom zetten ze in op verduurzaming, want dat kan voor vve's behoorlijk duur zijn.

Om de kosten te drukken kunnen vve's de winst uit het bouwen van extra appartementen gebruiken om het hele complex te verduurzamen. Ook zonder die financiële prikkel wordt optoppen en verduurzamen gecombineerd, zodat een complex niet twee keer in de steigers moet staan.

Parkeernorm

Er zijn ook andere hobbels. Zo staan gemeenten niet altijd te springen. Met name de parkeernorm in de buurt kan een obstakel zijn bij het krijgen van groen licht voor het plaatsen van nieuwe appartementen.

Als de gemeente vasthoudt aan de parkeernorm, moet de ontwikkelaar soms tot extra parkeerplaatsen zien te komen, maar bij bestaande gebouwen is dat vaak moeilijk. "Als je er 44 woningen bovenop zet, moet je gemiddeld 66 extra parkeerplaatsen realiseren", vertelt Van Staaij van ABN AMRO.

Ingrijpend project

Ondanks die hobbels zien ontwikkelaars veel potentie in het optoppen. "Je haalt echt je voordeel uit deze manier van bouwen", vertelt Hertzberger. Doordat de woningen van tevoren zijn gemaakt, duurt het bouwen op locatie vaak maar enkele maanden. "Het ingewikkeldst zijn vaak de aanpassingen aan het gebouw, zoals het doortrekken van een trappengang of ventilatie", aldus Bentvelsen.

Steven Wayenberg van Vereniging Eigen Huis noemt optoppen "een interessante kans". "Combineer je optoppen met verduurzaming, dan sla je twee vliegen in één klap: het gebouw is opgeknapt en toekomstbestendiger."

Tegelijkertijd gaat het om een ingrijpend project, aldus Wayenberg. "Dit regel je niet even met een paar vrijwilligers, daar zijn professionele partijen voor nodig. Ook het financiële risico mag niet eenzijdig bij de bewoners terechtkomen, want dan haakt iedereen snel af."

Het is nog onduidelijk of de embryowet wordt aangepast. Sommige partijen in de Tweede Kamer willen de wet wijzigen, om nieuw onderzoek met embryo's mogelijk te maken. Maar er is ook veel weerstand, van partijen die vrezen voor een glijdende schaal naar uitwassen als designerbaby's.

Nu mogen wetenschappers alleen onderzoek doen met embryo's die overblijven bij ivf-behandelingen. Die restembryo's zijn drie tot vijf dagen oud, en daarmee niet geschikt voor onderzoek naar wat er precies gebeurt in de eerste dagen na de bevruchting van een eicel door een zaadcel. En dat is nu juist onderzoek dat van belang is voor wensouders, bij wie het maar moeilijk of helemaal niet lukt om zwanger te worden, ook niet met ivf.

VVD en D66 willen het daarom mogelijk maken om embryo's puur voor onderzoek te kweken. "Slechts één op de vier ivf-behandelingen slaagt", zegt D66-Kamerlid Paternotte die de wetswijziging samen met zijn VVD-collega Bevers indiende. "Dat betekent voor vrouwen vaak eindeloze behandelingen. Dat moet echt beter, want dan blijven ook minder mensen ongewenst kinderloos."

Christelijke partijen

Dat het voor wensouders en mensen met erfelijke ziektes vaak een lijdensweg is, erkent iedereen in de Tweede Kamer. Toch hebben veel partijen twijfels bij de wetswijziging en zijn er ook regelrechte tegenstanders.

Van oudsher hebben de christelijke partijen grote moeite met onderzoek naar embryo's, omdat zij ook het prilste begin van het leven als beschermwaardig zien. "Wij willen het creëren van leven, om het daarna weer te vernietigen, niet verder mogelijk maken", zei ChristenUnie-leider Bikker in het debat.

Net als Bikker vreest NSC voor een hellend vlak. "Als je de deur opendoet, is de kans klein dat 'ie weer dichtgaat", zei Kamerlid Hertzberger. Zij vindt dat embryo's door deze wijziging gereduceerd worden tot voorwerpen van onderzoek of een grondstof. "Ik denk dat er donkere randjes zijn, en dat die best groot zijn."

'Goedbedoelde naïviteit'

Hertzberger sprak van "goedbedoelde naïviteit" in het voorstel. Als het doorgaat, gaat volgens haar de deur open naar nog verdergaande technieken, zoals het knutselen aan embryo's om aan bepaalde wensen van de ouders te voldoen, zoals uiterlijke kenmerken van hun kind. "Het voorportaal van designerbaby's ligt hier voor."

Andere partijen verweten NSC bangmakerij, en wezen erop dat dit voorstel daar helemaal niet over gaat. Het gaat volgens hen over een kleine verruiming, vooral om de kans van slagen bij een ivf-behandeling te vergroten.

Embryo's kweken voor onderzoek is nu nog verboden. Initiatiefnemer Paternotte begrijpt dat het opheffen van het verbod gevoelig ligt. Maar volgens hem zitten er voldoende waarborgen in zijn voorstel om te voorkomen dat een medisch-ethische grens wordt overschreden. Wetenschappers vragen ook al jaren om deze stap, zegt de D66'er.

Kamerlid Bevers van de VVD valt hem bij. "We hebben in Nederland juist heel strikte regels. Dit soort onderzoek wordt gecontroleerd door de overheid. Ik denk dat het mogelijk is om onder strenge voorwaarden dit mogelijk te maken."

Vrije kwestie

Of dat ook daadwerkelijk gaat gebeuren, is lang niet zeker. De voormalige coalitiepartijen PVV, VVD, NSC en BBB hebben dit soort medisch-ethische kwesties als 'vrije kwesties' bestempeld. Dat betekent dat Kamerleden hun geweten mogen volgen en zelf mogen bepalen of ze voor of tegen zijn.

Maar ook wanneer er over de wetswijziging gaat worden gestemd is nog niet duidelijk. Eerst moeten de initiatiefnemers en het kabinet nog reageren op de vragen uit de Tweede Kamer.

Een docent van circusschool Diedom in Utrecht heeft zich schuldig gemaakt aan seksueel grensoverschrijdend gedrag met minderjarigen "in de tienerleeftijd".

Dat meldt het bestuur van de circusschool in een mail aan de ouders van de leerlingen van de circusschool.

De school schakelde een extern onderzoeksbureau in nadat er meldingen van (oud)cursisten waren binnengekomen over grensoverschrijdend gedrag.

2010-2020

Uit de gesprekken met de melders en de docent zelf, blijkt dat de docent zich schuldig maakte aan seksueel grensoverschrijdend gedrag, schrijft het bestuur. "Dit heeft zich in ieder geval afgespeeld in de periode 2010-2020. Dit gedrag vond zowel tijdens als buiten de circuslessen van Diedom plaats."

De circusschool heeft aan de NOS bevestigd dat de man sinds december 2024 op non-actief is gesteld. Hoeveel meldingen er waren, wil het bestuur niet bekendmaken vanwege de vertrouwelijkheid van het rapport.

Volgens het bestuur gaat het niet alleen om "daadwerkelijk seksueel contact", maar ook om ongepaste opmerkingen, ongewenst aanraken en online contact via sociale media.

Cultuuronderzoek

Nadat de eerste meldingen waren binnengekomen, publiceerde Diedom een gedragscode van de circusschool. Daarin staat dat alle docenten in het bezit moeten zijn van een Verklaring Omtrent Gedrag. Ook is privécontact tussen docenten en cursisten niet toegestaan.

Over 2,5 week starten de nieuwe lessen bij de school. "Daar hebben we zin in, maar het is ook spannend voor de docenten", zegt bestuurslid Eefje Nienhuis. Dat komt omdat docenten altijd fysiek contact hebben met de cursisten. "Het gaat om een contactsport, waarbij je cursisten moet opvangen."

De school gaat daarom met de docenten in gesprek hoe ze met hun leerlingen hierover kunnen praten.

"We waren al bezig met een onderzoek onder de cursisten naar de sociale cultuur", zegt Nienhuis. "We hebben een externe vertrouwenspersoon aangesteld en een contactpersoon vanuit het bestuur om ervoor te zorgen dat iemand direct contact op kan nemen."

Steeds minder studenten lijken op zoek te zijn naar een kamer. Dat is het gevolg van het aanhoudende kamertekort. 44 procent van de studenten woont op kamers, terwijl 49 procent dat zou willen. Acht jaar geleden was 52 procent uitwonend en had 59 procent die wens.

Dat meldt Kences - het kenniscentrum voor studentenhuisvesting - in de nieuwe Landelijke Monitor Studentenhuisvesting. Het instituut concludeert dat studenten de hoop om een kamer te vinden opgeven.

Volgens directeur Jolan de Bie van Kences beperkt de kamernood de toegankelijkheid van het onderwijs. "Als je niet uit huis kunt, betekent dit in de regel langer reizen of een andere studie moeten kiezen omdat de reisafstand te groot is."

Thuiswoners missen veel

Daarnaast missen studenten die noodgedwongen bij hun ouders blijven wonen volgens haar een belangrijk deel van hun sociaal-emotionele ontwikkeling. "Ook kan de ervaring dat je (deels) buiten het studentenleven staat een gevoel van isolatie en een lager zelfbeeld geven", zegt De Bie. Het is moeilijker om een netwerk op te bouwen, wat later je kansen op de arbeidsmarkt kan beperken.

Het kamertekort werkt volgens De Bie ook remmend op het binnenhalen van internationaal talent, doordat de buurlanden vaak wel huisvesting kunnen garanderen. Dat verslechtert de Nederlandse concurrentiepositie.

Het afgenomen aanbod is de voornaamste oorzaak. Er zijn 5000 studentenkamers bijgebouwd, maar steeds meer particulieren verkopen hun studentenhuizen vanwege de nieuwe huurwet.

Er wonen nu 17.800 minder studenten in de particuliere sector dan vorig studiejaar. Het totale kameraanbod in de twintig studentensteden is naar schatting met 13.500 afgenomen tot 322.400.

Maatregelen

Het is inderdaad voor studenten steeds lastiger om aan een kamer te komen, zegt Maaike Krom van de studentenvakbond LSVb. "Er is steeds minder aanbod, de huren zijn gestegen en studenten verdienen minder. Zij kunnen weinig werken naast een voltijdstudie. Het welzijn gaat ook achteruit, omdat ze steeds bezig zijn met de financiële kant."

De politiek is nu echt aan zet om met een oplossing te komen, zegt de LSVb. Wat er nu gebeurt is dat het belang van winst maken groter is dan het bieden van woonruimte aan jonge mensen, aldus de vakbond.

De Bie van Kences zegt dat het toestaan van tijdelijke contracten voor studenten helpt om de verhuur te stimuleren. Ook roept ze gemeenten op om het woningdelen tot drie of vier personen makkelijker te maken door de vergunning af te schaffen. "De tijd van het overlastargument is wat mij betreft voorbij. We kampen in Nederland met een brede wooncrisis en woningdelen tot en met drie personen leidt niet tot extra overlast, mits er gestuurd wordt op doelgroepen."

Dat kan binnen de huidige wet- en regelgeving, zegt ze, en het maakt dat de bestaande kamervoorraad direct beter kan worden benut. Ook wordt het voor particuliere verhuurders weer aantrekkelijker om te beleggen in studentenhuisvesting, via het nieuwe puntenstelsel.

Cijfers vertekend

Het tekort is nu 21.000 kamers, maar in de praktijk is het hoger, doordat minder studenten zeggen op zoek te zijn naar een kamer. Ook is een aantal kamers niet beschikbaar doordat 57 procent van de afgestudeerde studenten er na een jaar nog woont. Ze kunnen niet doorstromen naar de woningmarkt. En mbo-studenten die het huis uit willen, zijn niet meegerekend.

Naar verwachting loopt het tekort de komende jaren nog verder op, naar 26.000 tot 63.200 in het collegejaar 2032-2033. Dat is meer dan eerder werd verwacht, vooral door de aanhoudende verkoop van studentenkamers door particulieren. Het tekort stijgt ondanks de inschatting dat het aantal studenten in de toekomst daalt.

Het geroofde Goudstikker-schilderij Damesportret van Giuseppe Vittore Ghislandi is overgedragen aan de Argentijnse justitie. Het Argentijnse OM liet het schilderij zien op een persconferentie.

Vanochtend werd duidelijk dat de familie Kadgien, die het werk na de Tweede Wereldoorlog meenam naar Argentinië, bereid is om het schilderij aan de Argentijnse autoriteiten te overhandigen.

Het olieverfschilderij was tot de Tweede Wereldoorlog in bezit van kunsthandel Goudstikker in Amsterdam.

De Joodse eigenaar, Jacques Goudstikker, sloeg tijdens de oorlog op de vlucht. Zijn collectie werd voor lage prijzen aan een nazi verkocht. Het portret van Ghislandi, uit de 17de eeuw, kwam in bezit van de nazi Friedrich Kadgien.

Het AD ontdekte vorige maand dat het schilderij op een foto stond van het te koop staande huis van Kadgien op een Argentijnse makelaarssite. De Argentijnse politie besloot daarop het huis in de kustplaats Mar del Plata tot twee keer toe te doorzoeken, maar het schilderij werd niet gevonden.

De foto van het schilderij boven een groene driezitsbank was ook in Argentinië groot nieuws. Het doek stond al tientallen jaren op een internationale opsporingslijst.

De familie Kadgien heeft het schilderij nu alsnog aan de autoriteiten overgedragen voor verder onderzoek. Volgens het AD heeft de familie bij de rechtbank een verzoek ingediend om het te mogen houden.

Het OM zegt te onderzoeken wie het eigendom van het eeuwenoude schilderij toekomt. Hoelang dat onderzoek gaat duren is nog niet bekend. De autoriteiten zeggen snel met meer informatie te komen.

"Natuurlijk hebben we fouten gemaakt." De Duitse Bondskanselier Merz zegt het meteen maar duidelijk in de eerste persconferentie van de regering na het zomerreces. Naast hem knikt Bärbel Bas, covoorzitter van coalitiegenoot SPD. De debatten gingen "te veel over elkaar en te weinig met elkaar", beaamt ze. "Daarmee houden we op."

De partijleiders willen hiermee duidelijk een streep zetten onder een zomer vol conflicten. De regering ging afgelopen mei met grote ambities van start. Stabiliteit in politiek Berlijn zou terugkeren, na jaren van bekvechtende coalitiepartijen in de stoplichtcoalitie van bondskanselier Scholz. Maar al direct leek de nieuwe regering die ruzietraditie voort te zetten.

De benoeming van rechters voor het constitutioneel hof liep spaak, nadat de CDU de SPD-kandidaat bij nader inzien toch niet steunde. Ook ging tot chagrijn van de SPD de beloofde daling van energierekeningen niet door. Het plan van de SPD-minister van Defensie voor een 'vrijwillige dienstplicht' werd bijna getorpedeerd door een CDU-minister, die het voorstel niet ver genoeg vond gaan.

Ruzie over verzorgingsstaat

De ruzie van deze week gaat over een groter dossier: de sociale lasten. Volgens Merz leeft Duitsland "al jaren boven zijn stand". Er gaat immers meer geld uit dan erbinnen komt. De begroting kent een gat van 30 miljard euro. Merz' voorstel: het Bürgergeld, een uitkering die 5,5 miljoen Duitsers ontvangen, met 10 procent verlagen. Dat zou vijf miljard per jaar opleveren.

De verantwoordelijk SPD-minister Bärbel Bas reageerde ontsteld. Dat de sociale lasten te hoog zouden zijn, noemde zij in goed Duits "bullshit". "Het ergert me enorm. De verzorgingsstaat wordt gewoon kapot gepraat." Wat de SPD treft, moet elders worden bezuinigd. Desnoods moeten de belastingen worden verhoogd.

Het conflict raakt de coalitiepartijen in de kern. De sociaaldemocratische SPD kan een uitkleding van de verzorgingsstaat niet accepteren. De conservatieve CDU heeft de achterban economische hervormingen beloofd. De grootste kostenpost, de sociale lasten, kan dan niet ontzien worden.

Een duidelijk compromis bleef vandaag nog uit. "We behouden de verzorgingsstaat", was de stelligste uitspraak die Merz deed. De coalitiepartijen zullen met elkaar om tafel gaan en hervormingen bespreken. Ergens in de komende maanden moet een plan volgen.

De agenda voor het najaar vult zich snel, want Merz kondigde meteen meerdere overleggen aan om de kwakkelende economie te stutten. Zo komt er een staaltop en een autotop, met vertegenwoordigers van die twee noodlijdende sectoren.

De hoop is dat wanneer de economie snel bijtrekt, bijvoorbeeld door belastingvoordelen, de staatskas daarvan profiteert en niet gesneden hoeft te worden in de sociale uitgaven. Vooralsnog krimpt de Duitse economie, vooral als gevolg van de Amerikaanse importheffingen. Voor 2026 rekenen denktanks wel op aanzienlijke groei van 1,5 procent.

Belangrijke verkiezingen

De strijdbijl tussen CDU en SPD is weer even begraven, net op tijd voor de eerste stembusgang sinds de regering is begonnen. Op 14 september kiezen de inwoners van Noordrijn-Westfalen, waar zowel Merz als Bas vandaan komt, nieuwe gemeenteraden en burgemeesters. De dichtstbevolkte deelstaat is voor zowel CDU als SPD een belangrijke machtsbasis. De verkiezingen daar gelden als ten belangrijke populariteitstest.

De regering kan tot nu toe op weinig waardering rekenen. Na vier maanden regeren is slechts 22 procent tevreden over de regering, blijkt uit een peiling van de ARD. De vorige regering kon na vier maanden nog op 47 procent goedkeuring rekenen. In de peilingen zakken CDU en SPD weg; de partijen op de flanken groeien juist.

"Na de zomerdepressie in de coalitie is het belangrijk kracht voor de herfst te vinden", zei CSU-leider Söder licht grappend. De coalitie heeft een 'herfst van hervormingen' aangekondigd. Wat die veranderingen precies zijn, blijft vooralsnog vaag. Ze hebben nog even, voordat de winter van de waarheid aanbreekt.

Nieuwsuur maakte vorige maand deze video over de start van Merz als bondskanselier:

Als president Trump een invasie doorzet, zal er Venezolaans, Caribisch en Zuid-Amerikaans bloed vloeien, zegt de Venezolaanse president Maduro. "Dit is de grootste bedreiging voor ons continent in de afgelopen honderd jaar. Een invasie zou uitmonden in een totale oorlog op het hele continent."

Vannacht beschoten Amerikaanse strijdkrachten een motorboot, die volgens Trump vermoedelijk was volgeladen met drugs. Er vielen elf doden.

De afgelopen weken liepen de spanningen hoog op, nadat de Amerikaanse militaire aanwezigheid in het Caribisch gebied was opgevoerd.

In de eerste honderd dagen van zijn tweede ambtstermijn ondertekende Trump een decreet waarmee acht criminele groeperingen uit Latijns-Amerika werden bestempeld als buitenlandse terroristische organisaties. Nu lijkt hij zijn pijlen te hebben gericht op Maduro.

Trump looft 50 miljoen dollar uit voor informatie die leidt tot Maduro's arrestatie. Maduro wordt beschuldigd van samenwerking met Tren de Aragua en het Mexicaanse Sinaloa-kartel, en zou aan het hoofd staan van 'El Cártel de los Soles' (Spaans voor 'het Kartel van de Zonnen'.

Dat kartel overspoelt volgens Trump de VS met dodelijke drugs om het land te destabiliseren.

Maduro ontkent het bestaan van het kartel. De Colombiaanse president Petro viel hem bij op X: "Het is een fictief excuus van extreemrechts om regeringen omver te werpen." Ook in de VS klinkt tegengeluid. De Amerikaanse National Intelligence Council schrijft bijvoorbeeld dat de bendes niet worden aangestuurd door Maduro.

In de regio staan linkse en rechtse regeringen lijnrecht tegenover elkaar. Landen met rechtse regeringen als Argentinië, Paraguay en Ecuador scharen zich achter Trumps beschuldiging.

Kartel of netwerk

Of het 'Kartel van de Zonnen' bestaat, hangt af van de definitie, zegt de Venezolaanse onderzoeksjournalist Ronna Rísquez. Zij doet onderzoek naar kartels en schreef een boek over Tren de Aragua.

Volgens Rísquez is het 'Kartel van de Zonnen' iets heel anders dan het Sinaloa-kartel of het Colombiaanse Medellín-kartel. Ze ziet het als een "netwerk van hoge militairen en regeringsfunctionarissen, die banden hebben met de internationale drugshandel en hiervan profiteren".

Latijns-Amerika-journalist en Venezuela-kenner Edwin Koopman beaamt dit. "Hooggeplaatste officieren en politici ontvangen steekpenningen om smokkelactiviteiten te beschermen." De VS ziet het als een piramide, met Maduro aan het hoofd. Dat klopt niet volgens Koopman. "Het is een systeem van contacten, niet één persoon is de baas."

Al in de jaren 90 werd gesproken over het Kartel van de Zonnen. De naam verwijst naar de zonvormige insignes die hooggeplaatste Venezolaanse militairen dragen. Zij zouden bij drugshandel betrokken zijn.

'Massamobilisatie'

De toenemende Amerikaanse druk geeft Maduro ruimte de repressie op te voeren. Hij roept mensen op zich in te schrijven voor de strijdkrachten. Hij zou 4,5 miljoen militieleden willen klaarstomen. Venezuela had in 2024 26,5 miljoen inwoners.

Het valt Rísquez op dat Maduro zichzelf als slachtoffer neerzet om de bevolking achter zich te krijgen tegen een externe vijand. Hij riep afgelopen weken op "het vaderland te steunen" in "de strijd tegen het Amerikaans imperialisme".

Venezolanen melden zich niet massaal voor het leger, zegt Rísquez. "Vanwege de onderdrukking hebben sommigen geen keuze, ze zijn bang om te verliezen wat ze nog hebben". Veel Venezolanen zijn afhankelijk van gesubsidieerde voedselhulp en uitkeringen. Ook dreigen ze hun baan te verliezen als ze niet meewerken.

Latijns-Amerika correspondent Nina Jurna:

"Hoewel Trump de pijlen nu direct heeft gericht op Maduro, doet de VS nog steeds zaken met Venezuela. Vlak voordat de prijs op 'Maduro's hoofd' werd verdubbeld naar vijftig miljoen dollar was er nog een gevangenendeal. Venezolaanse migranten die vast waren gezet in de beruchte CECOT-gevangenis in El Salvador keerden terug en in ruil daarvoor werden tien Amerikanen vrijgelaten.

Dan is er nog de samenwerking met het Amerikaanse olieconcern Chevron. Venezuela heeft de grootste aantoonbare oliereserves ter wereld. Chevron verlengde onlangs de samenwerking met het Venezolaanse staatsbedrijf PDVSA.

Eerder was die juist stopgezet vanwege Amerikaanse sancties. Chevron mag van de VS doorgaan met de olie-export, wat ook dollarinkomsten voor de staatkas van Maduro betekent. Trumps speciale gezant ging persoonlijk langs bij Maduro om de samenwerking bij het terugsturen van Venezolaanse migranten te bevestigen. Sindsdien landen er deportatievluchten vanuit de VS met teruggestuurde migranten."

Rísquez denkt niet dat Trump Venezuela wil binnenvallen, maar Maduro wel probeert te verzwakken. "De constante druk kan Maduro in het nauw drijven, totdat bijvoorbeeld iemand binnen zijn eigen kring hem verraadt."

In de Portugese hoofdstad Lissabon is een van de oude iconische kabeltrams ontspoord en tegen een gebouw gebotst. Volgens de politie zijn er zeker vijftien doden en 18 gewonden. Voor zover bekend verkeren vijf gewonden in kritieke toestand.

De nationaliteit van de gewonden en omgekomen mensen is nog niet bekend, maar zeker is dat er buitenlanders bij zitten. Het is nog onduidelijk of er Nederlanders zijn betrokken bij het ongeluk, laat het ministerie van Buitenlandse Zaken weten.

Het ongeluk gebeurde kort na 19.00 uur Nederlandse tijd. Kort daarna meldden Portugese media zeker drie dodelijke slachtoffers. In de loop van de avond werd officieel bekendgemaakt dat het dodental veel hoger is. Inmiddels zijn alle beknelde mensen uit de tram gehaald.

Veertig inzittenden

Er wordt onderzocht wat het ongeluk heeft veroorzaakt. De tram zat vol toen het voertuig met hoge snelheid tegen een gebouw aanreed: er zaten zo'n veertig mensen in het voertuig.

Op beelden is te zien dat de volledige tram is gekanteld en dat de ravage groot is:

De plek van het ongeluk is afgezet door de politie voor onderzoek. Volgens RTP wordt morgenochtend begonnen met het verzamelen van bewijsmateriaal. Dat gebeurt niet vanavond vanwege een personeelsgebrek, aldus de instantie die dit soort onderzoeken uitvoert.

Hulpdiensten waren massaal uitgerukt voor het ongeluk. Een groep artsen die vrij was, is spontaan naar de plek van het ongeluk gekomen om te helpen, schrijft nieuwssite Espresso. Een van de lichtgewonden is een jongen van 3 jaar oud.

Dag van nationale rouw

De Portugese regering heeft een dag van nationale rouw afgekondigd. President Marcelo Rebelo de Sousa condoleert de nabestaanden.

De gele 'funiculaire' is erg populair onder toeristen. De zogenoemde Glória-kabelbaan brengt passagiers een steile heuvel in de stad op en af. De kabeltram dateert uit 1885.

Portugal trekt jaarlijks honderdduizenden Nederlandse toeristen. Volgens het CBS waren het er in 2023 ruim 600.000. Het is nog onbekend of er Nederlanders betrokken zijn bij het ongeluk in Lissabon.

Correspondent Spanje en Portugal Edwin Winkels:

"Het is een beroemd trammetje, dat enorm steil naar boven en beneden gaat. Het gaat om twee trammen die aan elkaar vastzitten met een kabel en eentje is er losgeraakt. Op de lijn zit een lichte bocht en daar is het voertuig van de rails gevlogen tegen een gebouw aan.

De tram is volledig verwoest. Normaal gesproken is de tram heel erg langzaam, omdat het zo steil is. Als de tram losraakt, is er geen enkele controle meer.

De oorzaak is nog onduidelijk. De tramlijn krijgt elke vier jaar een grondige controle en elke twee jaar zijn er reparaties uitgevoerd, zo heeft de burgemeester gezegd. Toch is er iets misgegaan."

De Oekraïense wapenproducent Fire Point gaat in Denemarken brandstof produceren voor kruisraketten. Het is voor zover bekend de eerste keer dat een Oekraïense wapenproducent in het buitenland wapens of wapenonderdelen produceert.

De Oekraïense president Zelensky zei in juni dat hij in gesprek was over gezamenlijke wapenproductie met onder meer Noorwegen, Duitsland, Canada en het Verenigd Koninkrijk. Met de Oekraïens-Deense samenwerking krijgt dat nu een concreet vervolg.

"Het is steun voor Oekraïne in hun strijd voor veiligheid, onafhankelijkheid en, niet in de laatste plaats, hun kans om in vrede te leven", zei Deense minister van Defensie Poulsen. Hij heeft een gebied in de buurt van de luchtmachtbasis Skydstrup aangewezen voor de Oekraïense brandstofproductie. In Skydstrup staan de Deense F-16's.

Rusland reageert afwijzend op de Deense facilitering. "Denemarken is vastbesloten om het bloedvergieten in Oekraïne voort te zetten en pleit voor een verdere onbeperkte escalatie van het conflict", zegt de Russische ambassadeur in Denemarken Vladimir Barbin. "Het zal steeds moeilijker worden om Denemarken niet als een directe deelnemer aan het conflict te beschouwen."

Sinds de Russische invasie van Oekraïne in 2022 heeft Denemarken omgerekend ruim 9 miljard euro aan militaire steun gegeven, zegt het Deense ministerie van Buitenlandse Zaken.

'Succesvolste Oekraïense raket'

Wapenproducent Fire Point is de ontwikkelaar van de Flamingo-raket. Dit zijn middellangeafstandsraketten die afgelopen weekend voor het eerst zouden zijn ingezet door Oekraïne. De raketten hebben volgens Oekraïne een bereik van 3000 kilometer.

Op dit moment onderzoekt de Oekraïense anti-corruptie-instantie of de regering is misleid door Fire Point. Het gaat onder andere over afwijkende prijs- en leveringsafspraken en of de mede-eigenaar van de voormalige filmstudio van Zelensky hieraan verdient, schrijft The Kyiv Independent.

De Russische president Poetin wil best in gesprek met zijn Oekraïense ambtgenoot, maar alleen als Zelensky naar Moskou komt. Dat zei Poetin op een persconferentie in China. Tegelijkertijd zette hij vraagtekens bij het nut van zo'n ontmoeting.

Poetin heeft al vaker gezegd open te staan voor een ontmoeting met de Oekraïense president, maar daaraan koppelt hij steeds voorwaarden die voor Oekraïne onacceptabel zijn.

Zo zei Poetin eind juli dat hij pas in gesprek wil gaan met Zelensky als alle oorlogsdoelen zijn bereikt. Dat zou betekenen dat Oekraïne onder meer akkoord moet gaan met de Russische annexatie van delen van Oekraïne en met demilitarisatie. Een andere keer zei hij Zelensky pas te willen spreken als de vredesonderhandelingen in een vergevorderd stadium zijn.

De Oekraïense buitenlandminister Sybiha reageert dan ook afwijzend op de woorden van Poetin. Er zijn minstens zeven landen die zich hebben opgeworpen als gastland voor een ontmoeting tussen de twee presidenten, schrijft hij op X. "Maar Poetin blijft iedereen voor de gek houden door doelbewust onaanvaardbare voorstellen te doen."

Dreiging

Poetin zei dat er een kans is dat onderhandelingen de oorlog kunnen beëindigen "als het gezond verstand zegeviert". "Zo niet, dan zullen we alle taken die voor ons liggen met wapengeweld moeten oplossen", aldus Poetin.

Rusland verwachtte in 2022 binnen drie dagen de Oekraïense hoofdstad Kyiv in te kunnen nemen. Hoewel Rusland langzaam terrein wint in het oosten van Oekraïne gaat het om kleine stukken grondgebied, waarbij veel doden en gewonden vallen.

Ontmoeting Trump

Vorige maand zei ook de Amerikaanse president Trump dat Poetin had ingestemd met een ontmoeting met Zelensky. Enkele dagen later zei de Russische minister van Buitenlandse Zaken dat dit niet het geval was.

De Duitse bondskanselier Merz zei vorige week dat hij niet meer rekent op een ontmoeting tussen Zelensky en Poetin. Hij zei dit nadat Rusland een grote luchtaanval had uitgevoerd op Kyiv. Gisteren noemde hij Poetin een oorlogsmisdadiger. Poetin noemde de uitspraken van de bondskanselier "een mislukte poging om de verantwoordelijkheid van de Oekraïense tragedie af te schuiven".

Voormalig software-ondernemer Pieter Vos is aangehouden door de fiscale opsporingsdienst FIOD op verdenking van valsheid in geschrifte. Dat meldt NRC.

Vos wordt ervan verdacht dat hij drie jaar geleden bij de verkoop van aandelen in zijn bedrijf Rodeo Software valse informatie heeft verschaft. Hij zou een veel rooskleuriger beeld van de financiën en het klantenbestand hebben geschetst. Ondertussen spendeerde hij geld van investeerders aan grote personeelsfeesten, verschillende luxe auto's en een huis aan het Museumplein in Amsterdam.

Volgens het Openbaar Ministerie werd het onderzoek naar Vos gestart naar aanleiding van "een aangifte, een onderzoek op basis van openbare bronnen en het faillissementsverslag van de curator".

De rechter veroordeelde hem eerder dit jaar al vanwege onder meer het vervalsen van bankafschriften en het verzinnen van klantcontracten.

Google-contract

Het in 2016 opgerichte Rodeo Software werd lang gezien als een van de succesvolste start-ups van Nederland. Volgens de voormalige topman had zijn bedrijf, dat software voor projectmanagement ontwikkelde, op het hoogtepunt een jaaromzet van 56 miljoen euro. Dat zou mede te danken zijn aan een belangrijke klant: de Amerikaanse techreus Google.

Het contract met Google bestond helemaal niet, bleek eind vorig jaar na onderzoek van NRC. Ook had het bedrijf veel minder klanten dan Vos beweerde en was de omzet geen 56 miljoen euro, maar slechts 250.000 euro.

Voor externen was lange tijd niet te controleren hoe het bedrijf er werkelijk voor stond, omdat Vos als enige toegang had tot de bankrekeningen van Rodeo. Toen de voorzitter van de raad van commissarissen vorig jaar het bedrog uiteindelijk ontdekte, werd het bedrijf failliet verklaard.

Rechtszaken

Het Amerikaanse investeringsfonds PSG Equity investeerde in 2022 op basis van Vos' verzonnen cijfers 63 miljoen euro in het techbedrijf. Na het faillissement van Rodeo deed PSG aangifte tegen Vos wegens misleiding bij de aandelenverkoop. In juni veroordeelde de rechter Vos tot het terugbetalen van de 63 miljoen aan PSG.

In een andere rechtszaak dit jaar werd de voormalige Rodeo-topman veroordeeld tot het terugbetalen van 1 miljoen euro aan een andere ondernemer. Die had aan Vos een privélening voor dat bedrag verstrekt, maar het geld nooit teruggekregen.

Na verhoor door de FIOD is Vos weer vrijgelaten. De FIOD wil de naam van de aangehouden persoon tegenover de NOS niet bevestigen.

Het plan van demissionair landbouwminister Wiersma (BBB) om boeren zonder stikstofvergunning te helpen, kan op forse kritiek rekenen van andere politieke partijen. "Een lege huls", "knollen voor citroenen" en "een schijnoplossing", zo klonk het in de Tweede Kamer.

Het gaat om een plan dat de zogeheten PAS-melders moet helpen. Dat zijn boeren die buiten hun schuld geen vergunning hebben voor hun stikstofuitstoot. Omdat deze boerenbedrijven in feite illegaal zijn, kunnen zij hoge boetes krijgen of gedwongen worden te stoppen. De bedoeling was om hen voor 1 maart dit jaar te legaliseren, maar dat is niet gelukt. Daar is stikstofruimte voor nodig, maar de stikstofuitstoot is niet genoeg beperkt om die ruimte te vinden.

Minister Wiersma wil nu met een wetswijziging drie jaar langer de tijd nemen om voor deze PAS-melders een oplossing te vinden. Maar op dat plan kwam van onder meer de Raad van State grote kritiek. Want zolang Wiersma niet tegelijkertijd concrete maatregelen neemt om de stikstofuitstoot omlaag te brengen, is een oplossing voor PAS-melders voorlopig ook niet in zicht.

Ruim 2,6 miljard euro voor stikstof

Bronnen bevestigen dat het kabinet met Prinsjesdag 2,6 miljard extra wil vrijmaken voor het terugdringen van de stikstofuitstoot. De plannen konden tot nu toe op grote kritiek rekenen van kennisinstituten, omdat ze niet concreet, haalbaar en effectief genoeg zijn.

De Tweede Kamer wacht dan ook met smart op de uitwerking van de extra maatregelen, die het kabinet uiterlijk op Prinsjesdag zegt te presenteren. Maar het is allerminst zeker hoe concreet die worden, nu de machtspositie van BBB in het demissionaire kabinet zo groot is geworden. Achter de schermen is te horen dat stevige ingrepen aan een volgend kabinet worden gelaten.

'Oorverdovende kritiek'

De kans is dus groot dat PAS-melders ook met de wetswijziging van Wiersma nog niet van hun problemen af zijn. Milieuorganisaties voeren de druk op het kabinet op door procedures aan te spannen om provincies te dwingen in te grijpen bij boerenbedrijven. En dus zien Kamerleden de bui voor PAS-melders al hangen.

"De kritiek op dit voorstel is oorverdovend en unisono", zegt CU-Kamerlid Grinwis. "Dit gaat niet werken."

"Als je dingen belooft die je niet kan waarmaken, organiseer je wantrouwen, teleurstelling en dat mensen afhaken van de politiek", vindt Bromet van GroenLinks-PvdA. Ook VVD, PVV en NSC zijn kritisch.

Maar BBB-leider Van der Plas ziet geen andere optie dan de wetswijziging in te voeren en vraagt intussen de Kamer meer geduld te hebben. "Dit wetsvoorstel is geen wondermiddel, maar wel een levenslijn", vindt Van der Plas. "PAS-melders staan aan de afgrond. Zonder wet, vallen ze in die afgrond."

Dilemma bij partijen

Het plan van Wiersma zorgt bij veel partijen voor een dilemma. Voor een wet stemmen "die waardeloos zal blijken te zijn", zoals het geëmotioneerde CDA-Kamerlid Vedder zegt, is niet aantrekkelijk. Maar niks doen is richting de PAS-melders ook geen optie. Daardoor kan de wetswijziging, ondanks alle kritiek, mogelijk toch op een meerderheid kan rekenen.

De bedoeling was dat minister Wiersma deze middag haar plan verder zou toelichten, maar het debat liep flink uit en gaat volgende week verder. De Partij voor de Dieren heeft al aangekondigd dan een motie van wantrouwen in te dienen.

Oekraïne maakt raketten om doelen diep in Rusland te raken. Zo zouden afgelopen weekend voor het eerst Flamingoraketten zijn gebruikt tegen het Russische leger op de Krim. Volgens de producent hebben die raketten een bereik van 3000 kilometer. In hoeverre leveren zulke krachtige projectielen Oekraïne een voordeel op in deze oorlog?

Het draait vooral om schaal, zeggen experts tegen de NOS. In het beste scenario voor Oekraïne rollen de middellangeafstandsraketten, zoals de Flamingo, in hoog tempo van een lopende band. Waar Oekraïne dat al volop lukt met de productie van drones, lijkt dat nog lang niet het geval met zware raketten.

Vandaag maakte Denemarken bekend dat de Oekraïense producent van de Flamingo, het bedrijf Fire Point, op Deens grondgebied de brandstof voor deze kruisraket gaat produceren.

'Nieuwe fase in de raketoorlog'

Volgens raketexpert Fabian Hoffmann (Universiteit Oslo) is duidelijk dat Kyiv voortaan ook inzet op de productie van middellangeafstandsraketten. Hij spreekt van "een nieuwe fase in de raketoorlog". Het zijn volgens hem geen wondermiddelen waarmee Rusland wordt verslagen, maar het kan de slagkracht van het Oekraïense leger wel fors vergroten.

Het Oekraïense leger toonde onlangs ook de nieuwe, door Oekraïne gemaakte, Neptune-raket. Deze geüpgradede versie, de 'Long Neptune', werd vorige week gepresenteerd en zou een bereik hebben van duizend kilometer. Hoeveel ervan worden gemaakt is geheim.

Oekraïne wil van de Flamingo op termijn 200 exemplaren per maand maken, zei directeur Iryna Terech van Fire Point onlangs in een interview met Politico. Volgens haar is de productie in volle gang. Ze sprak van "een soort big dick energy-moment".

In deze afbeeldingen zie je hoeveel kilo explosieven de twee raketten dragen volgens hun producenten en hoe ver hun bereik is:

Hoffmann noemt het aantal van 200 Flamingo's per maand op korte termijn niet realistisch. "De complexiteit die komt kijken bij de productie van zware raketten maakt het opschalen ervan erg moeilijk." Hij zou het voor Oekraïne al een succes noemen als er één van deze kruisraketten per dag wordt afgeleverd.

Dat een deel van het productieproces buiten Oekraïne gebeurt, zoals straks in Denemarken, is verstandig. Rusland zal zeker proberen productielocaties van deze raketten in Oekraïne te achterhalen en te bombarderen.

De Russische oorlogsmachine draait op volle toeren en produceert volgens Hoffmann naar schatting zo'n 2000 kruisraketten per jaar. Oekraïne maakt volgens hem momenteel jaarlijks zo'n duizend mini-kruisraketten, met een minder ver bereik, en dus een onbekend aantal zware kruisraketten zoals de Neptune en Flamingo.

'Rusland blijft in het voordeel'

Wat munitie en productiecapaciteit betreft zal Rusland zeker in het voordeel blijven, zegt defensieanalist Davis Ellison (The Hague Centre for Strategic Studies). Vooral met de hulp van Noord-Korea, dat ook ballistische raketten en artilleriemunitie levert. Europa produceert veel meer munitie dan voorheen, maar volgens Ellisson is een aanzienlijk deel daarvan ook bedoeld voor de herbewapening van Europese landen.

"En terwijl Oekraïne nog erg afhankelijk is van westerse inlichtingen om doelwitten te raken, kan Rusland zelf het tempo bepalen van zijn raketaanvallen op Oekraïne", zegt Ellison. Onlangs meldde The Wall Street Journal dat Washington al maanden Oekraïense verzoeken voor de inzet van Amerikaanse ATACMS-raketten op Russische grondgebied tegenhoudt.

Vrijheid om toe te slaan

De Flamingo en Neptune geven Kyiv de vrijheid om voortaan toch diep in Rusland aan te vallen. "De Oekraïners hebben ze zelf gemaakt en er zijn dus geen restricties om bevoorradingslijnen ver achter de frontlinie aan te vallen", zegt Ellison. "Het geeft Oekraïne de kans om gelijk terug te slaan tegen zware raketaanvallen, zoals we onlangs weer hebben gezien op Kyiv en andere Oekraïense steden."

Als de Flamingo het gemelde bereik van 3000 kilometer waarmaakt, komen allerlei Russische militaire bases, vliegvelden en logistieke centra als doelwit in beeld. "Deze raket zal echter oplichten als een kerstboom op radarsystemen", zegt Hoffmann.

Zowel de Flamingo als de Neptune heeft volgens hem geen geavanceerde stealth-kwaliteiten, die ze moeilijk detecteerbaar zouden maken. Daarom zijn aantallen zo belangrijk om ze toch succesvol in te zetten. "Maar voorlopig heeft Oekraïne nog niet het arsenaal voor mass targeting op lange afstand", schat Ellison in.

Nooit voldoende luchtafweer

Zodra dat wel lukt, kan de zogenoemde strategische diepte van het enorme Rusland tegen zichzelf gaan werken. De zware rakketten brengen extra doelwitten in zo'n groot gebied binnen bereik, dat het Russische leger volgens Hoffmann nooit zal beschikken over voldoende luchtafweer om alles af te schermen.

Het Oekraïense leger kan een hard hitter goed gebruiken, vervolgt de raketkenner. De kamikazedrones die nu regelmatig Russische oliedepots ver achter de frontlinie treffen, kunnen maar beperkte schade aanrichten. Hoffmann: "Een raket kan het verschil beteken tussen repareerbare of niet repareerbare schade."

Illustrator en kinderboekenschrijver Harrie Geelen is op 86-jarige leeftijd overleden. Geelen is vooral bekend van de illustraties van de kinderboeken van zijn vrouw Imme Dros, met wie hij 62 jaar getrouwd was. Geelen overleed op 30 augustus.

Geelen en Dros debuteerden samen in 1971 met Het paard Rudolf. Daarna volgden veel meer gezamenlijke producties, zoals Ik wil die! en Morgen ga ik naar China, maar ook Griekse mythen en Het boeboek. Samen kregen zij in 2006 de Woutertje Pieterse Prijs voor Bijna Jarig.

Hun laatste gezamenlijke boek, Reinier, verscheen afgelopen voorjaar. In het najaar komt nog een geïllustreerde vertaling van Geelen uit: De zaak Reinaerd Vos.

Uitgeverij Querido, waar hij onder contract stond, schrijft op Instagram dat hij zich altijd bleef vernieuwen. "Ik wilde altijd iets maken, nooit niets doen", citeert de uitgever Geelen. "Harrie was een onuitputtelijke bron van creativiteit en energie. Het was een plezier om te luisteren naar zijn verhalen over zijn belevenissen tijdens zijn indrukwekkende carrière", aldus Querido.

"Het mooist was het om hem samen te zien met Imme en mee te maken hoe liefdevol ze op hun eigenzinnige manier met elkaar omgingen. We zullen Harrie enorm missen."

Geelen en Dros leerden elkaar kennen in hun studietijd, bij het studentencabaret waar Geelen veel nummers voor schreef. Ze studeerden allebei Nederlands in Amsterdam. Ze trouwden in 1963 en kregen drie kinderen.

Andere bekroonde illustraties maakte hij bij Het beertje Pippeloentje van Annie M.G. Schmidt, en Juffrouw Kachel van Toon Tellegen.

Veelzijdig oeuvre

Geelen illustreerde niet alleen, maar bedacht ook jeugdseries als Oebele en Kunt u mij de weg naar Hamelen vertellen, meneer?, die in de jaren 70 op tv te zien waren. Hij schreef daarvoor de scripts en de liedjes, die Joop Stokkermans op muziek zette. Ook de serie Q&Q bedacht hij.

Hij schreef de titelsong voor de serie Peppi en Kokki, maar ook liedjes voor Rob de Nijs. Hij regisseerde, vertaalde en maakte animatiefilms. Voor de tekenfilm Als je begrijpt wat ik bedoel met figuren van Marten Toonder schreef hij het scenario, de teksten en de muziek van de liedjes en sprak hij de stem in van Wammes Waggel.

Daarnaast schilderde hij, en bedacht hij commercials.

In 2022 sprak Nieuwsuur met Geelen en Dros over hun werk:

Vijf studenten uit Gaza mogen de komende jaren aan de Universiteit Maastricht studeren. De universiteit heeft hun studiebeurzen gegeven voor de volledige duur van hun opleiding.

De vijf studenten zijn inmiddels in Nederland aangekomen, schrijft L1. "We hopen dat zij, net als alle aankomende studenten, in alle rust een goed begin kunnen maken met hun studie", schrijft de universiteit.

Een van de studenten mocht haar jongere broertje en zusje meenemen, omdat zij voogdij over hen heeft.

Onderwijsinstellingen zwaar beschadigd

De universiteit verleent jaarlijks tientallen beurzen aan studenten van buiten de EU. Die regeling is er onder meer voor jongeren voor wie studeren "niet vanzelfsprekend is door bijvoorbeeld de situatie in hun thuisland".

Dat geldt zeker voor de situatie in Gaza. Volgens een recent VN-rapport is meer dan 90 procent van de onderwijsgebouwen zwaar getroffen door Israëlische beschietingen en bombardementen.

De vijf grootste steden willen elektrische bakfietsen kunnen verplaatsen naar de rijbaan. Ook willen ze zelf regels kunnen maken over zware en snelle andere voertuigen, zoals de fatbikes en elektrische steps. Dat staat in een gezamenlijke brief van de gemeenten Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht en Eindhoven aan de Kamercommissie die hierover gaat.

De verkeerswethouders die de brief hebben ondertekend, maken zich zorgen over de opkomst van allerlei "grote en snelle elektrische voertuigen die vaak opgevoerd zijn, de toelating van de e-step met kenteken en de opkomst van brommobielen". Door dit soort voertuigen worden de snelheidsverschillen op het fietspad steeds groter, met meer verkeersslachtoffers tot gevolg.

Welke bakfietsen de rijbaan op moeten zal per gemeente worden bekeken. Het lijkt vooral te gaan om elektrische 'vrachtbakfietsen' die spullen vervoeren.

Landelijke regels

De steden willen zelf kunnen beslissen over bijvoorbeeld een fatbike-verbod. Volgens hen gebeuren er te veel ongelukken met illegale of opgevoerde fatbikes, maar ook met onveilige modellen. Eerder spraken tientallen andere gemeenten zich al uit voor strengere maatregelen, maar ze moeten zich houden aan landelijke regels.

Cijfers van kenniscentrum VeiligheidNL bevestigen het beeld dat steeds meer bestuurders en passagiers van fatbikes na een ongeluk in het ziekenhuis belanden. Bovendien mogen fatbikes maximaal 25 kilometer per uur halen, maar zijn ze relatief makkelijk op te voeren tot 50 kilometer per uur of zelfs nog harder.

Kwetsbare verkeersdeelnemers

De steden zijn blij met de voorstellen die al zijn gedaan in de Tweede Kamer, bijvoorbeeld voor een helmplicht voor fatbikes en e-bikes die waarschijnlijk vanaf 2027 van kracht wordt voor jongeren tot 18 jaar. Maar die maatregelen gaan volgens de grote steden niet ver genoeg.

Volgens de wethouders is "het huidige fietsnetwerk niet geschikt voor de e-step" en past het vastgestelde uitgangspunt dat alles op het fietspad moet niet langer. "Het fietspad moet een veilige plek blijven voor alle fietsers, niet alleen voor de grootste, sterkste en snelste fietser. Maak lokaal maatwerk mogelijk, zowel in type voertuigen als plek op de weg."

De steden willen ook dat binnen de bebouwde kom een maximumsnelheid van 30 kilometer per uur de norm wordt en dat hier ook daadwerkelijk op wordt gehandhaafd. In Amsterdam heeft de invoering van deze snelheid al geleid tot minder verkeersongelukken.

Morgen gaat de Kamercommissie voor Infrastructuur en Waterstaat in debat met demissionair ministers Tieman (Infrastructuur en Waterstaat) en Van Weel (Justitie en Veiligheid) over de verkeersveiligheid.

Een vrouw heeft aangifte gedaan van aanranding tijdens een fietsprotest tegen onveiligheid en vrouwengeweld in Groningen. Dat bevestigt de politie aan RTV Noord.

De vrouw fietste mee met de demonstratie door de Groningse binnenstad. Tijdens de tocht werd ze door een onbekende man vastgepakt en op haar mond gezoend. Een andere vrouw kreeg een duw.

In de nacht van zaterdag op zondag liepen en fietsten deelnemers door zeker negentien plaatsen door heel het land. Dat deden ze om aandacht te vragen voor onveiligheid voor vrouwen op straat. Aan de tocht in Groningen deden zo'n duizend deelnemers mee.

Zeven meldingen

De mars was een initiatief van de Dolle Mina's Groningen. Zij kregen na een oproep nog zeven meldingen van andere incidenten die gedurende de demonstratie hadden plaatsgevonden.

De meldingen variëren volgens de organisatie van seksuele en vrouwonvriendelijke opmerkingen tot het fysiek bedreigen van deelnemers.

Ook in andere steden incidenten

Niet alleen in Groningen kregen actievoerders te maken met seksuele intimidatie of ander ongewenst gedrag. In meerdere steden verliep het protest onder de actienaam 'Wij eisen de nacht op' niet vlekkeloos.

Zo werd in Eindhoven de route aangepast, omdat omstanders de stoet blokkeerden en deelnemers lastigvielen. In Maastricht werden vrouwen bij het protest onder meer nagefloten, bedreigd en in de billen geknepen.