NOS Nieuws - Algemeen

Zeven kapot geknipte kabels, veel verder kwam de koperdief niet die gisteravond op heterdaad werd betrapt. Maar de schade aan het spoor bij de IJsselbrug bij Zwolle was aanzienlijk. Ook lag het treinverkeer urenlang stil. Twee weken geleden gebeurde hetzelfde op exact dezelfde plek.

Kwam koperdiefstal op het spoor vijftien jaar geleden nog zo'n 500 keer per jaar voor, nu gaat het jaarlijks om tientallen gevallen. Uit cijfers van ProRail blijkt dat er dit jaar 64 koperdiefstallen waren die samen meer dan 300 uur vertraging veroorzaakten. De schade bedraagt miljoenen euro's per jaar. Nu de prijs van koper is gestegen tot recordhoogte, bestaat de vrees dat dieven weer vaker zullen toeslaan.

Een incidentenbestrijder van ProRail bij een geval van koperdiefstal in 2020:

Het koper zit op meerdere plekken op het spoor, bijvoorbeeld in de bovenleiding. "Maar als je die kabels aanraakt, overleef je het niet", zegt Martijn de Graaf van ProRail. "Dus richten dieven zich vaak op het koper in de kabels en leidingen in en naast het spoor die worden gebruikt voor seinen en wissels."

Een levensgevaarlijke onderneming, zegt ProRail. "Je hebt te maken met elektriciteitskabels en het is sowieso gevaarlijk om je op het spoor te begeven." Daarnaast moeten de dieven de kabels ook nog mee zien te krijgen en dat is ongelofelijk zwaar, zegt ProRail verder. "Maar toch houdt dat koperdieven niet tegen."

Zodra er koper wordt gestolen, krijgt ProRail een seintje in de systemen. Het treinverkeer wordt dan direct stopgezet en de incidentenbestrijding en de politie worden op pad gestuurd.

'Alles beveiligen is onmogelijk'

In het geval van Zwolle troffen ze de doorgeknipte kabels aan, iets wat gevaarlijke gevolgen kan hebben voor sommige beveiligingssystemen. "Wij kunnen dan bijvoorbeeld niet meer zien of er een trein stilstaat. Dan kan het tot een botsing komen", zegt De Graaf.

ProRail heeft de afgelopen jaren al van alles geprobeerd om het hardnekkige probleem aan te pakken. Denk aan extra hekken met poortsensoren op risicoplekken, extra camera's en het vervangen van koper door aluminium, een materiaal dat voor een dief veel minder lucratief is.

Het helpt volgens de spoorwegbeheerder, maar het is allemaal niet dé oplossing. Zo is het niet duurzaam om nu in een keer al het koper te vervangen door aluminium. Bovendien zegt het bedrijf dat 7000 kilometer spoor beveiligen onmogelijk is.

Koper dat van het spoor wordt gestolen, wordt na de roof vaak te koop aangeboden bij handelaren. Volgens Dick Lubbers van Metaalhandel Dick in Zwolle ligt de kiloprijs nu rond de 7 tot 8 euro. Hij ziet - ondanks de hoge prijs - niet veel meer koper binnenkomen, maar ziet het wel in allerlei vormen: van beelden tot letters van grafstenen. "Maar dat zijn dingen die we niet innemen", zegt Lubbers. "Als je een beeld aangeboden krijgt dat in stukken is gezaagd, dan wil ik het al niet hebben."

Een paar kilo koper is - ook voor deze recordprijs - geen vetpot, maar het wordt anders als er een grote hoeveelheid wordt buitgemaakt. Zo werd vorige maand in Maasbree uit een loods van netbeheerder Enexis tienduizenden kilo's koper gestolen met een waarde van zo'n 350.000 euro.

Om het koperdieven lastiger te maken, heeft ProRail afspraken gemaakt met de Metaal Recycling Federatie. Aanbieders moeten zich bij handelaren legitimeren als ze met koper bij de balie staan. Maar dat gebeurt volgens ProRail in de praktijk lang niet overal.

In Duitsland en België zijn de regels nog strenger. Zo mogen handelaren sinds vorig jaar in België niet meer uitbetalen in contant geld, maar het bedrag alleen nog overmaken naar een rekening. Dat is een extra drempel voor criminelen.

Ook ProRail kijkt met interesse naar die ontwikkeling. "Maar de heilige graal zou zijn als mensen het gewoon niet meer doen", zegt De Graaf van ProRail.

Minder voedselverspilling, langere garantie op spullen en meer stimulans voor mensen om de trein te nemen. Dit zijn drie van de dertien plannen voor klimaatbeleid die een groep van 175 burgers voorstelt aan het kabinet.

Twee deelnemers aan dit Burgerberaad overhandigden de adviezen in Madurodam aan demissionair premier Schoof, minister van Binnenlandse Zaken Rijkaart en minister van Klimaat en Groene Groei Hermans.

Burgerberaden moeten leiden tot klimaatplannen met een stevig draagvlak in de samenleving. Dat ontbreekt er nog wel eens aan. Zo leidde de bouw van windturbines vaak tot onvrede bij omwonenden. Een burgerberaad kan dit soort onvrede mogelijk voorkomen.

Hoe werkt het burgerberaad?

Bij een burgerberaad buigt een groep burgers, samengesteld door loting, zich over een bepaald onderwerp, om daarover de politiek te adviseren.

Het Nationaal Burgerberaad Klimaat schreef 70.000 mensen aan, van wie er 4000 zich aanmeldden. Uiteindelijk werden 175 mensen gekozen. Deze groep vormde een afspiegeling van de bevolking wat betreft woonplaats, leeftijd, geslacht en opvattingen over klimaat.

Deelnemers deden informatie en kennis op door werkbezoeken, gesprekken met experts, bedrijven en ervaringsdeskundigen. Ze kwamen in totaal zeven weekenden bij elkaar.

Het Nationaal Burgerberaad Klimaat bekeek hoe het eten, reizen en gebruik van spullen in Nederland klimaatvriendelijker kan. Uiteindelijk kwamen ze met dertien aanbevelingen waar ruim 75 procent van de deelnemers achter stond. Er waren ook nog tien plannen met minder steun.

In het rapport staan diverse voorstellen voor de landbouw. Zo adviseren de deelnemers dat een kwart van de landbouwgrond in 2030 biologisch moet zijn. Nu is dat ruim 4 procent. Ook pleiten ze ervoor de uitstoot van CO2 en stikstof te belasten, en de opbrengst te gebruiken om de landbouw te verduurzamen.

Duurzaam moet lonen

Een ander advies gaat over de duurzaamheid van spullen. Die moeten langer meegaan, makkelijker te repareren zijn en tijdens de hele levensduur software-updates krijgen. Ook moet het voor fabrikanten lonend worden duurzaam te produceren. Verder moeten er prikkels komem om gerecyclede grondstoffen zoals plastic te gebruiken.

Verder moet het aantrekkelijker worden om met de trein te reizen of op de fiets naar het werk te gaan. Wie autorijdt zou elektrisch moeten rijden of op diesel uit plantaardige olie. Het beraad adviseert ook de invoer van een mondiale belasting op vliegtuigbrandstof.

Al met al zouden de plannen ertoe leiden dat de Nederlandse uitstoot van broeikasgassen daalt met 5 tot 17 miljoen ton, volgens een doorrekening van CE Delft, een adviesbureau. De uitstoot van broeikasgassen was in 2024 in Nederland 145 megaton CO2-equivalent, zo berekende het CBS.

Kabinet nu aan zet

Het kabinet en de tweede Kamer zijn nu aan zet. "Er zijn heel veel onderwerpen genoemd die tot actie kunnen leiden", zei premier Schoof. Maar hij benadrukte ook dat het "haalbaar en betaalbaar" moet zijn voor Nederlanders. De deelnemers benadrukken dat ze willen dat de Tweede Kamer hun plannen serieus neemt.

Minister van Binnenlandse Zaken Rijkaart zei het mooi te vinden dat zoveel verschillende mensen bij elkaar kwamen. Zeker ook de mensen die kritisch zijn over klimaatbeleid, en die zich zorgen maken over hoe dit in de praktijk gaat uitpakken. "Hun stem is gehoord", zei Rijkaart.

Het Nationaal Burgerberaad werd in 2023 gelanceerd door toenmalig minister van Economische Zaken en Klimaat Jetten. Hij gaf daarmee gehoor aan het advies van de Commissie-Brenninkmeijer van twee jaar eerder.

'Uit je groene bubbel'

Om burgers te betrekken, is het volgens Brenninkmeijer niet genoeg om inspraakavonden te organiseren. Mensen reageren dan op plannen die er al zijn. In een beraad denken burgers vanaf het begin mee, zo is het idee.

Hoewel een Kamermeerderheid voor was, bleek niet iedereen enthousiast over deze aanpak. Al bij de instelling klonken er twijfels. En terwijl het beraad bezig was, uitten met name BBB, JA21 en PVV kritiek op de kosten en insteek.

De komende jaren moet blijken of het Burgerberaad navolging krijgt. Ook sommige deelnemers begonnen sceptisch aan het initiatief. Een deelnemer, die vooraf sprak van geldverspilling, is uiteindelijk tevreden met de "mooie plannen", ook al was het beraad het niet over alles eens. Zo bleef een klein deel gekant tegen klimaatplannen.

Andere deelnemers waren enthousiast. "Het brengt je superveel om uit je groene bubbel te stappen", zei een jonge vrouw uit Utrecht. En de oudste deelnemer, Kees uit het Groningse Eelde, zei: "Ik wens Nederland meer burgerberaden in deze vorm."

Burgemeester Jasper Nieuwenhuizen van de gemeente Lisse (Zuid-Holland) doet aangifte van doodsbedreiging. Hij ontving die op sociale media na een raadsvergadering over de mogelijke komst van een asielzoekerscentrum in de gemeente.

Nieuwenhuizen (VVD) maakte de doodsbedreiging gisteren bekend in het tv-programma RTL Tonight. Daarin toonde hij ook het bericht met de tekst: 'Linkse homo moet je een kogel door je kk kop hebben'.

De bedreiging volgt na onrust in het dorp over de mogelijke komst van een asielzoekerscentrum. Vorige week uitten tegenstanders hun onvrede op een emotionele gemeenteraadsvergadering. Nieuwenhuizen werd daarbij rechtstreeks aangesproken en riep meerdere insprekers tot de orde.

Buiten werd door demonstranten met vuurwerk gegooid, waarop de politie ingreep. Een week eerder voerde de ME ook charges uit om een anti-azc demonstratie voor het gemeentehuis te beëindigen. Daarbij gebruikte de politie onder meer de wapenstok, schrijft Omroep West.

Meer bedreigingen

De doodsbedreiging raakt niet alleen hemzelf, maar ook zijn gezin, maakte Nieuwenhuizen in het praatprogramma duidelijk. "Mijn vrouw vroeg vandaag: waarom kies je eigenlijk voor zo'n functie? Waarom doe je dat?"

Volgens de burgemeester is de doodsbedreiging zeker geen incident. "Als je praat met collega-burgemeesters, hoor je dat iedereen dit soort dingen meemaakt. Dat is niet normaal, dat moet ook echt stoppen", zei hij.

De bedreiging in Lisse staat niet op zichzelf. In meer gemeenten worden raadsleden geïntimideerd en onder druk gezet vanwege de komst van een asielzoekerscentrum. Zo stapte de burgemeester in Terneuzen vorige week op omdat gemeenteraadsleden volgens hem onder druk hadden gestemd tegen de komst van een azc. In Venlo worden de burgemeester en raadsleden beveiligd vanwege een nieuw azc.

Lokale politici en bestuurders zeiden vorige week tegen de NOS te worstelen met de opvang van asielzoekers. Gemeenten snakken naar steun uit Den Haag bij het uitvoeren van de spreidingswet, maar politici gooien juist olie op het vuur, is de kritiek.

Burgemeesters, wethouders en andere bestuurders in Limburg vroegen afgelopen weekend aandacht voor de dreigementen en intimidatie waarmee ze te maken hebben. "Stop. Limburg trekt een streep", staat boven een grote advertentie die onder meer is geplaatst in De Limburger. "Schreeuwen, beledigen, intimideren, bedreigen? Wij zijn er helemaal klaar mee."

Uit cijfers van vorig jaar blijkt dat 45 procent van de lokale politici in Nederland sinds 2022 te maken heeft gehad met agressie of intimidatie. Binnen die groep zegt bijna iedereen last te hebben van verbale agressie en meer dan de helft van bedreiging of intimidatie.

De Kansspelautoriteit heeft goksite Unibet een boete gegeven van 4 miljoen euro. Gokbedrijven zijn verplicht om gokkers niet te veel geld te laten inzetten en moeten ook verslaving tegengaan. En volgens de autoriteit hield Unibet zich niet aan die zorgplicht.

Zo werd er niet op tijd ingegrepen bij gokkers die duizenden euro's per dag stortten. En werd pas na een paar weken om informatie over het inkomen van die spelers gevraagd. Tegen die tijd hadden ze al zeer grote verliezen geleden, zegt de Kansspelautoriteit.

'Enorm veel geld'

"Wanneer er signalen zijn van onmatig speelgedrag en iemand in korte tijd enorm veel geld inzet, moet een aanbieder op tijd onderzoek doen naar de herkomst van het geld", zegt Michel Groothuizen, bestuursvoorzitter van de Ksa. "Dat kan door inkomensgegevens op te vragen. Het is daarbij essentieel dat aanbieders deze analyse adequaat uitvoeren, omdat niet alle financiële middelen zomaar meegerekend mogen worden."

Unibet rekende bijvoorbeeld inkomsten van iemand mee die ze niet hadden mogen meerekenen, zoals geld op een bedrijfsbankrekening. Unibet hield zich zo'n twee jaar lang niet aan de regels, van juli 2022 tot juli 2024.

Maatregelen

In 2021 werd online gokken legaal in Nederland. Gokbedrijven moeten zich dus wel aan regels houden om gokverslaving tegen te gaan. Sindsdien zijn al een paar keer extra maatregelen aangekondigd om de online gokmarkt te beteugelen.

Zo mag sinds oktober 2024 iemand van 24 en ouder maximaal 350 euro per maand inzetten op een goksite. Wil die meer vergokken, dan moet die eerst contact opnemen met de gokaanbieder. En die aanbieder moet mensen dan wijzen op de risico's van veel geld inzetten. Voor mensen tot 24 is dat maximumbedrag 150 euro.

En afgelopen februari kondigde het kabinet aan dat de minimumleeftijd voor risicovolle gokspellen omhoog gaat van 18 naar 21 jaar. Ook moet het limietbedrag voor online gokkers centraal bijgehouden gaan worden, zodat zij niet bij verschillende aanbieders met hoge bedragen kunnen spelen. Deze maatregelen zijn nog niet ingegaan en het is nog onduidelijk wanneer dat gebeurt.

Het Rijk en de provincie Noord-Brabant schuiven het besluit over het verdwijnen van het dorp Moerdijk een half jaar voor zich uit. In juni zullen ze een besluit nemen over uitbreiding van het haven- en industriegebied in Moerdijk, waarvoor het dorp mogelijk moet verdwijnen.

Enkele weken geleden maakte de gemeente Moerdijk bekend dat er geen andere optie is dan het dorp op te geven om ruimte te maken voor de industrie.

Uitzoeken

De betrokken overheden hadden afgesproken op 1 december een besluit te nemen over de 'voorkeursrichting' van de uitbreiding. Demissionair minister Hermans van Klimaat en Groene Groei maakte na overleg op het gemeentehuis echter bekend dat de komende maanden nog van alles moet worden uitgezocht. "Zodat we in juni een besluit kunnen nemen", zei Hermans.

De gemeente Moerdijk had de provincie en het Rijk juist opgeroepen om zo snel als mogelijk duidelijkheid te geven, zodat de ruim 1100 inwoners van het dorp weten waar ze aan toe zijn. Vorige week bleek echter al dat de provincie Noord-Brabant het te vroeg vindt om al een besluit te nemen. Een meerderheid van de Provinciale Staten wil eerst extra onderzoek laten doen.

Wethouder Danny Dingemans vindt het vreselijk dat de bewoners van het dorp Moerdijk nog een halfjaar in onzekerheid blijven. "Ik had liever vandaag al duidelijkheid verschaft aan onze inwoners, maar we moeten accepteren dat we nog een halfjaar te gaan hebben", zei hij na zijn ontmoeting met minister Hermans.

"Of er in juni wel duidelijkheid komt? Dat weet je nooit 100 procent zeker. Maar de collega-overheden hebben gezegd dat ze alles op alles zetten om ervoor te zorgen dat er dan een besluit kan worden genomen." Dingemans spreekt van "een zorgvuldig proces voordat de overheid tot een conclusie komt".

Taxatiewaarde

Minister Hermans maakte ook bekend dat de inwoners van Moerdijk hun woning aan de gemeente kunnen verkopen voor 100 procent van de getaxeerde waarde in plaats van 95 procent. "In een situatie die wordt gekenmerkt door zoveel onzekerheid, vinden we dit wel zo eerlijk", zei Hermans.

"Een gitzwarte avond" en "gekkenwerk". Zo bestempelen Ajax-directeur Menno Geelen en scheidsrechter Bas Nijhuis de eredivisiewedstrijd tussen Ajax en FC Groningen gisteravond. De wedstrijd werd onderbroken en later definitief gestaakt nadat er vanuit de F-Side, de harde kern van Ajax, massaal vuurwerk was afgestoken.

Ajax was al gewaarschuwd, zegt veiligheidsexpert Will van Rhee, verwijzend naar een maand geleden, toen Ajax-sc Heerenveen tijdelijk werd stilgelegd vanwege vuurwerk. Volgens hem zijn er twee partijen verantwoordelijk voor de vuurzee bij de wedstrijd: de daders en de thuisspelende club.

De vuurwerkactie was volgens de F-Side bedoeld als herdenkingsactie voor een supporter die pas is overleden. Mogelijk lieten ze ook vuurwerk ontploffen uit protest tegen het bestuur vanwege de matige prestaties van het eerste elftal.

De supportersvereniging Ajax heeft gisteren meteen afstand genomen van de vuurwerkactie. De vereniging betreurt het "dat een groep supporters de oorzaak is van het staken van de wedstrijd".

Deur geforceerd

De Ajax-directeur stelt in een reactie dat het erop lijkt dat een nooduitgang van binnen is geforceerd. Daardoor konden mensen zonder kaartje en met heel veel vuurwerk naar binnen komen. De voetbalclub probeert te achterhalen hoe en door wie dat is gedaan.

Ook op beelden, die niet geverifieerd konden worden door de NOS, is te zien hoe groepen supporters de Johan Cruijff Arena betreden.

Vuurwapen

"Het kan zeker zijn dat de daders van de vuurwerkactie zo naar binnen zijn gekomen", zegt Van Rhee. "Maar ook als zoiets gebeurt, blijf je als voetbalclub verantwoordelijk voor wat daarna gebeurt."

Ajax zegt dat het van tevoren aanwijzingen had dat het mis zou kunnen gaan en had daarom preventief extra veiligheidsmaatregelen genomen. Zo waren er volgens de club vuurwerkhonden ingezet en werd er extra gefouilleerd.

Van Rhee zegt de effectiviteit van deze maatregelen te betwijfelen. "Hoe ingenieus supporters ook zijn, ze zouden dit soort vuurwerk niet naar binnen moeten kunnen smokkelen als er gefouilleerd wordt", zegt hij. De veiligheidsexpert verwijst daarbij naar de beelden met daarop twee hooligans die poseren met wat volgens hem lijkt op een "vuurwapen".

Smokkelen

Volgens veiligheidsonderzoeker Vincent van der Vlies is het niet lastig om vuurwerk het stadion in te krijgen. Zo zijn fakkels of knalvuurwerk makkelijk mee te smokkelen, zegt hij. "Bijvoorbeeld in de broek bij het kruis, omdat daar niet gefouilleerd mag worden."

Maar de hoeveelheid vuurwerk van gisteren was "wel heel erg groot", zegt hij. "Zulke hoeveelheden worden bijvoorbeeld van tevoren ergens verstopt, en we kennen ook verhalen van vuurwerk dat in tassen over de hekken naar binnen wordt gegooid."

Ook zijn er volgens Van der Vlies geruchten dat stewards, die verantwoordelijk zijn voor het fouilleren, door de harde kern onder druk worden gezet om iemand door te laten.

Voorkomen

Om uitwassen zoals die van gisteren te voorkomen moet de organisatie op orde zijn, maar moet ook de pakkans van relschoppers worden vergroot, vindt Van Rhee. "Je kunt vijftig extra camera's installeren, maar daar heb je niks aan als je niet kunt achterhalen wie die fakkels hebben en dat vuurwerk afsteken."

Hij stelt dat sommige harde kernen van voetbalclubs zich crimineel gedragen en ook als zodanig behandeld moeten worden. "Zodra ze binnenkomen met een capuchon op, moet je weten wie het zijn. Zodat als ze strafbare feiten plegen, ze de rekening gepresenteerd krijgen."

De politie trad gisteravond niet op in de Arena. Volgens een woordvoerder ligt de verantwoordelijkheid voor wat er in het stadion gebeurt bij Ajax en grijpt de politie alleen in bij "uitzonderlijke situaties".

Niets accepteren

Van Rhee denkt dat het Ajax-bestuur lichter vuurwerk niet oogluikend moet toestaan. "Het helpt niet om bondjes met de harde kern te sluiten met de gedachte 'dan houden ze zich rustig'". Een zerotolerancebeleid, waarin geen enkele misdraging wordt geaccepteerd, is volgens hem de enige manier om excessen zoals gisteren te voorkomen.

Ajax doet nog onderzoek en probeert de daders met onder meer camerabeelden op te sporen.

De resterende 84 minuten van de wedstrijd worden morgenmiddag zonder publiek uitgespeeld.

Het Openbaar Ministerie eist 20 jaar cel en tbs met dwangverpleging tegen de verdachte van de dodelijke mesaanval vorig jaar september bij de Erasmusbrug in Rotterdam. De nu 23-jarige Ayoub M. uit Amersfoort wordt verdacht van moord en poging tot moord met een terroristisch oogmerk.

Bij de aanval op 19 september kwam de 32-jarige Philipp uit Duitsland om het leven, de 33-jarige Stefan uit Zwitserland liep zware verwondingen op. Omstanders sloegen een van de messen uit de handen van de dader en bekogelden hem met stoelen en andere voorwerpen. De aanvaller werd overmeesterd door een sportinstructeur die daar in de buurt lesgaf.

M. zei vandaag in de rechtbank dat hij zich niets van de aanval kan herinneren en herhaalde dat hij geen terrorist is. Het Openbaar Ministerie denkt daar anders over en spreekt van een terroristische aanslag die was bedoeld "om een golf van angst en ontzetting" te veroorzaken. "Vanuit een mede door zijn stoornis aangejaagd religieus fanatisme heeft hij onherstelbaar leed veroorzaakt."

Volgens justitie schoor de man kort voor de aanval zijn hoofd kaal, "wat gezien kan worden als een reinigingsritueel en een laatste voorbereiding voor het plegen van een jihadistische geweldsdaad". Ook luisterde hij naar extremistische geluidsfragmenten.

Volgens getuigen riep de man tijdens de mesaanval meerdere keren "Allahoe akbar". Verder had M. nadien in een verhoor bij de politie gezegd dat ongelovigen gedood moesten worden en dat hij zichzelf en anderen misschien beter had kunnen opblazen met een bom.

Zelfmoordaanslagen

Op de laptop en telefoon van M. werd jihadistisch materiaal gevonden, zoals video's van terreurorganisatie Islamitische Staat over zelfmoordaanslagen en het leven in het kalifaat. "Verschrikkelijk", zei M. in de rechtbank. "Ik wil er niks mee te maken hebben."

Hij verklaarde angstig te worden van zijn wanen en zich dan meer bezig te houden met het geloof, om rust en steun te vinden. Maar die propagandafilmpjes die hij bekeek zag hij niet als "met het geloof bezig zijn".

Deskundigen in het Pieter Baan Centrum hebben Ayoub M. onderzocht en concluderen dat hij verminderd toerekeningsvatbaar is. Ook is er sprake van schizofrenie en verslavingsproblemen. Volgens de experts was de man voor en na de aanval psychotisch en was dat waarschijnlijk ook tijdens de daad het geval.

Op het moment van de mesaanval stond M. onder toezicht, omdat hij twee jaar eerder tbs met voorwaarden had gekregen voor een aanval met een mes op zijn moeder. Zij overleefde het geweld. De rechter oordeelde toen dat hij volledig ontoerekeningsvatbaar was.

Vorige week bleek uit inspectieonderzoek dat Ayoub M. passende hulp kreeg, maar dat het zicht op hem in de maanden voor de aanval in Rotterdam minder goed was. Ook werd er onderling onvoldoende informatie uitgewisseld. De risico's dat hij opnieuw in de fout zou gaan, werden niet genoeg gezien, aldus de Inspectie Justitie en Veiligheid en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd. Die benadrukken dat niet zeker is dat de aanval bij de Erasmusbrug voorkomen had kunnen worden als de hulpverleners anders hadden gehandeld.

Paniekaanvallen

Nabestaanden en slachtoffers deden vandaag hun verhaal in de rechtbank op Schiphol. De Nederlandse vriend van Philipp zei dat de messen die werden gebruikt bij de aanval gevoelsmatig "nog altijd vastzitten" in zijn hart. De moeder van de Duitser vindt dat de verdachte levenslang moet krijgen. "Hij zou nooit meer in de samenleving mogen terugkeren, Philipp kan dat immers ook niet", zei ze.

De Zwitser Stefan heeft nog altijd last van de aanvallen, zei hij in de rechtbank. Hij kampt met paniekaanvallen en slapeloze nachten en is bang voor openbare ruimtes. Ook noemt hij het een gotspe dat M. zegt dat hij zich niets meer kan herinneren. "Het beledigt iedereen die door deze daad is geraakt."

Het dodental door de overstromingen van de afgelopen anderhalve week in Azië is opgelopen tot boven de 1100. De meeste slachtoffers vielen in Indonesië, waar nu 604 doden zijn geteld. Het noordwesten van het eiland Sumatra werd afgelopen week zwaar getroffen door het noodweer.

In Sri Lanka zijn 334 mensen omgekomen en in Thailand worden 176 dodelijke slachtoffers gemeld. Ook in Maleisië viel een aantal doden. In Sri Lanka en Indonesië worden nog honderden mensen vermist.

De Indonesische president Prabowo bracht vandaag een bezoek aan het noordwesten van Sumatra, dat werd getroffen door hevige regenval. Delen van het eiland zijn door het noodweer nog altijd onbereikbaar door beschadigde wegen en telefoonverbindingen. Inwoners in die afgelegen gebieden zijn aangewezen op hulp vanuit de lucht.

Prabowo beloofde de bevolking dat de schade zal worden hersteld en sprak ook over de opwarming van de aarde. "We moeten klimaatverandering doeltreffend aanpakken", zei hij tegen de pers. "Lokale overheden moeten een belangrijke rol krijgen bij het beschermen van de omgeving en bij de voorbereidingen op extreme weersomstandigheden die door klimaatverandering zullen ontstaan."

Door de overstromingen zijn duizenden mensen in het noordwesten van Sumatra ontheemd geraakt:

In Sri Lanka wordt nog gezocht naar 370 vermisten. Zo'n 150.000 mensen verblijven in tijdelijke onderkomens na de hevige regenval van de afgelopen week, waardoor huizen, wegen en akkers onderliepen.

In het zuiden van Thailand zijn de afgelopen anderhalve week miljoenen mensen getroffen door overstromingen. De regio omvat onder meer Hat Yai, de vijfde stad van het land. Op 21 november viel daar 335 millimeter regen, de grootste hoeveelheid op een dag in 300 jaar.

Inwoners zijn kritisch op de Thaise overheid, die niet voor het natuurgeweld zou hebben gewaarschuwd en niet adequaat zou hebben ingegrepen. Volgens peilingen is het vertrouwen in de september aangetreden premier Charnvirakul flink gedaald. De premier bood vorige week zijn excuses aan voor de fouten van zijn regering bij de overstromingen.

Regenseizoen natter dan gemiddeld

Voor Zuidoost-Azië is hevige regenval in deze tijd van het jaar geen uitzondering, maar dit keer verloopt het regenseizoen een stuk natter dan gemiddeld. Daar komt bij dat er de afgelopen weken veel tropische stormen zijn ontstaan.

Het noodweer is onder meer het gevolg van het relatief warme zeewater rond Indonesië en in de Indische Oceaan. Warmer zeewater leidt tot zwaardere regenval.

Het UWV mag binnenkort tijdelijk langer doen over het beoordelen van mensen die langer dan twee jaar ziek zijn.

De uitkeringsinstantie heeft de beslistermijn voor WIA-beoordelingen en herbeoordelingen tijdelijk verdubbeld, van acht naar zestien weken. De wijziging gaat in op 1 januari en de verlenging vervalt als die niet meer nodig is.

Het UWV is al langer niet in staat zich aan de beslistermijn van acht weken te houden en binnen die termijn duidelijkheid te verschaffen aan de aanvragers. Het UWV worstelt al jaren met de wachtlijst voor medische keuringen. Daar staan gemiddeld tienduizenden mensen op.

Tekort aan artsen

Volgens de uitkeringsinstantie groeit het aantal mensen dat een sociaal-medische (her)beoordeling aanvraagt. Daarnaast noemt het UWV het tekort aan verzekeringsartsen als oorzaak voor de overschrijding van de wettelijke termijn.

Wat is een WIA-uitkering?

Mensen die langer dan twee jaar ziek zijn, hebben recht op een WIA-uitkering, de opvolger van de WAO. Er zijn twee WIA-uitkeringen: de IVA-uitkering voor mensen die deels of volledig afgekeurd zijn en voor wie herstel in de toekomst bijna onmogelijk is, en de WGA-uitkering als er nog wel kans is op herstel. Een arts en een arbeidsdeskundige van het UWV bepalen met een medische keuring wie hiervoor in aanmerking komen.

Door de verlenging van de termijn voorkomt het UWV dat de instantie dwangsommen krijgt opgelegd. Die hebben hun werking verloren door het tekort aan verzekeringsartsen en de grote hoeveelheid aanvragen, zegt het UWV.

Het UWV is ook veel tijd kwijt aan het corrigeren van eerdere fouten. Dit jaar startte er een hersteloperatie vanwege fouten die zijn gemaakt bij WIA-uitkeringen.

Twee leden van de actiegroep Kick Out Zwarte Piet hebben een Andreaspenning ontvangen. Ze kregen deze voor hun inzet om het sinterklaasfeest in Amsterdam inclusiever te maken. Jerry Afriyie en Raul Balai ontvingen de penning gisteren uit handen van locoburgemeester Touria Meliani van Amsterdam.

Afriyie en Balai werden in 2012 door toenmalig burgemeester Eberhard van der Laan uitgenodigd voor een gesprek over het kinderfeest. Daaruit kwam uiteindelijk een gezamenlijke aanpak om het uiterlijk van Zwarte Piet te veranderen. Inmiddels is de roetveegpiet bij bijna alle sinterklaasvieringen in het land de standaard, schrijft NH.

Door de oprichting van KOZP kwam ook een fel tegenprotest op gang. Jarenlang werden de sinterklaastijd en de maanden daarvoor overheerst door de strijd over Zwarte Piet. Vooral tussen 2015 en 2019 waren er veel demonstraties tegen Zwarte Piet en tegendemonstraties waarbij soms geweld tegen KOZP-demonstranten werd gepleegd. In 2017 bijvoorbeeld, toen de zogenoemde 'blokkeerfriezen' de snelweg blokkeerden om ervoor te zorgen dat demonstranten niet bij de intocht in Dokkum konden komen.

Zeker in de eerste jaren luidde de kritiek op KOZP dat ze met hun aanwezigheid en hun protest het kinderfeest zouden verstoren. In de jaren die volgden nam de steun in de samenleving voor de roetveegpiet toe. In 2023 was Piet in de meeste plaatsen, op televisie en in winkels al niet meer zwart. Dit jaar waren nog op slechts enkele plekken in het land pieten zwart geschminkt tijdens de intocht. Ipsos I&O peilde vorig jaar wel dat nog een substantieel deel van de samenleving voor een intocht met zwartgeschminkte pieten is.

Doelen bereikt

Afriyie en Balai hebben zich volgens de gemeente niet alleen ingezet voor verandering, maar ook de dialoog verder geholpen door bij te dragen aan maatschappelijke bewustwording over racisme en inclusiviteit. Verder worden ze geroemd omdat hun impact verder reikt dan de hoofdstad.

Op 5 december stopt de Stichting Nederland Wordt Beter, waar KOZP onder valt. De groep zegt zijn doelen te hebben bereikt. "Het is tijd dat Nederland het stokje overneemt en de strijd voortzet", zegt Afriyie.

"De doelstellingen staan allemaal nu goed op de agenda", zegt medeoprichter Balai tegen AT5. "Als je nu als Zwarte Piet de straat op gaat, weet iedereen dat jij bewust met iets racistisch bezig bent."

In het Amsterdamse museum Beautiful Distress is nu de tentoonstelling Nederland, word beter! te zien over de strijd die KOZP de afgelopen vijftien jaar heeft gevoerd. De tentoonstelling is gratis te bezoeken en loopt tot 1 februari 2026.

De Andreaspenning is voor mensen die zich op sociaal, cultureel, maatschappelijk of economisch gebied voor Amsterdam hebben ingezet. Hun inzet moet landelijk zichtbaar zijn geweest en ze moeten minimaal tien jaar als vrijwilliger betrokken zijn geweest bij een maatschappelijk doel.

De Opsporingsdienst van de Nederlandse Arbeidsinspectie heeft een 49-jarige man gearresteerd die wordt verdacht van het plegen van fraude met coronasubsidies, witwassen en het plegen van valsheid in geschrifte. In totaal zou hij voor acht miljoen euro hebben gefraudeerd met de subsidieregeling Coronabanen in de Zorg (COZO).

Die regeling moest zorgaanbieders ondersteunen bij het tijdelijk aannemen van extra personeel om de druk op de zorg tijdens de coronapandemie te verlagen.

De man handelde niet alleen, maar vormde samen met anderen een crimineel netwerk, zegt de Arbeidsinspectie. Hij zou voor 32 zorgondernemingen onrechtmatig miljoenen aan COZO-subsidie hebben aangevraagd. Dat waren spookbedrijven, zegt de Arbeidsinspectie. Via die bedrijven zou hij het geld ook hebben weggesluisd. De inspectie doet nog onderzoek naar het netwerk met wie de man samenwerkte en sluit meer aanhoudingen niet uit.

Verder onderzoek

De Arbeidsinspectie vermoedt dat geen van de genoemde zorgondernemingen de ontvangen subsidie heeft besteed aan het in dienst nemen van tijdelijk ondersteunend zorgpersoneel.

Uit de administratie van de verdachte maakt de Arbeidsinspectie namelijk op dat hij veel meer personeelsuren "uitleende" aan die zorgondernemingen dan waar hij als eenmanszaak over beschikte. Ook voor zijn eigen eenmanszaak zou de man een onrechtmatige COZO-subsidie hebben aangevraagd.

Tijdens de doorzoekingen zijn onder meer de administratie, gegevensdragers, een voertuig en contant geld van de verdachte in beslag genomen. Hij zit voorlopig vast.

Opschorting

Het is niet voor het eerst dat er fraude aan het licht komt rond de corona-zorgbanen. Begin 2022 zette toenmalig minister Helder voor Langdurige Zorg de subsidieregeling al tijdelijk stop vanwege vermoedens van fraude. Een paar maanden later werd de regeling hervat. Inmiddels is de regeling afgelopen.

De afgelopen jaren zijn er meerdere mensen gearresteerd. Zij zouden op vergelijkbare wijze fraude hebben gepleegd. De Arbeidsinspectie zegt nog steeds onderzoek hier naar te doen. De inspectie doet ook onderzoek naar zorgondernemingen die wel daadwerkelijk zorg verlenen, maar wel fraude hebben gepleegd met deze regeling.

'Erasmussteker' Ayoub M. moet volledig verantwoordelijk worden gehouden voor wat hij gedaan heeft. Dat zeggen nabestaanden en slachtoffers van de mesaanval vorig jaar september bij de Erasmusbrug voor de rechtbank op Schiphol.

Ayoub M. uit Amersfoort staat terecht voor het doden van de Duitser Philipp en het neersteken van de Zwitser Stefan. Hij wordt verdacht van moord en poging tot moord met een terroristisch oogmerk. De nu 23-jarige M. zegt dat hij zich niets van de aanval kan herinneren en dat hij geen terrorist is.

De moeder van Philipp zei dat zijn familie "het ergste is overkomen wat je maar kan voorstellen. Je eigen kind, broer, kleinzoon, neef op zo'n wrede manier moeten verliezen en begraven." Ze vindt dat M. hiervoor levenslang moet boeten. "Als wij levenslang moeten lijden, zou ook de verdachte zo voor zijn daad moeten boeten, zonder gratie. Hij zou nooit meer in de samenleving mogen terugkeren, Philipp kan dat immers ook niet."

De Nederlandse vriend van Philipp zei dat de messen die Ayoub gebruikte bij zijn aanval gevoelsmatig "nog altijd vastzitten" in zijn hart. "Het moeilijke en wrange vind ik ook dat als je hem de weg had gevraagd hij met je was meegelopen. Ik had gehoopt dat je met hem in gesprek was geraakt en had gezien wat voor mooi mens hij was."

'Psychose als smoes'

De Zwitser Stefan, die de aanval ternauwernood overleefde, liet een verklaring voorlezen. "Ik herinner me alles, de messen die me raakten, het besef dat mijn leven op dat moment kon eindigen. De hulpeloosheid en doodsangst achtervolgen me nog steeds. Nog steeds voel ik de gevolgen." Hij kampt onder meer met chronische pijn en beperking in beweging en blijvende schade.

Stefan zegt dat hij last heeft van flashbacks, paniekaanvallen en slapeloze nachten. Ook is hij bang voor openbare ruimtes, is hij constant waakzaam en heeft hij een voortdurend gevoel van verlies. Hij zegt dat zijn partner zwanger was ten tijde van de aanval. Zijn dochter werd in juni geboren. "Iedere dag kijk ik in de ogen van mijn kind en denk ik dat mijn kind zonder vader had kunnen opgroeien. Dat achtervolgt mij nog steeds."

Dat M. zegt dat hij zich niets kan herinneren, is "voor slachtoffers en nabestaanden een gotspe", zei Stefan. "Het beledigt iedereen die door deze daad is geraakt. Daders als Ayoub moeten volledig en rechtvaardig worden gestraft en verantwoordelijkheid nemen. Het ontkennen van de gebeurtenis en psychose als excuus gebruiken is volgens mij een smoes. Ik vraag u dat de dader nooit meer de kans krijgt zoiets nog eens te doen."

IS-filmpjes

Voorafgaand aan de nabestaandenverklaringen gaf M. antwoord op vragen van de rechtbank en het OM. Daar ging het voor een groot deel over het mogelijk terroristische karakter van de aanval. Getuigen hebben verklaard dat hij meerdere keren "Allahoe akbar" riep. De voorzitter van de rechtbank zei dat uit het politieverhoor naar voren kwam dat M. vond dat ongelovigen gedood moeten worden. Ook zei M. toen dat hij zichzelf en anderen misschien beter had moeten opblazen met een bom.

De voorzitter: "U zegt: ik heb zulke dingen niet in mijn hoofd, maar toch komen ze uw mond uit?" Een verklaring daarvoor had M. niet. Op zijn telefoon en laptop zijn jihadistische filmpjes en teksten gevonden. Op zijn laptop trof de politie een magazine aan van IS, dat al in november 2023 werd opgeslagen. Ook daar had M. geen verklaring voor.

De telefoon van M. bevatte ook een mapje met TikTok-filmpjes van IS. Het gaat om IS-propagandafilmpjes, van zelfmoordaanslagen, kindsoldaten en het leven in het kalifaat. "Ik vond de filmpjes verschrikkelijk, wil er niks mee te maken hebben. Ik dacht wat is dit?", zei M. daarover.

Aanval op moeder

M. verklaarde opnieuw geen terrorist te zijn. "Anders zou je me toch als zodanig herkennen? Terroristen hebben grote baarden." Hij had het ook over zijn wanen, dat hij stipjes of oogballen voor zich zag. Op de dag van de aanval zag hij er veel, zei hij.

Hij zegt dat hij daar angstig van wordt en zich daardoor meer bezig gaat houden met het geloof. Maar de propagandafilmpjes die hij bekeek zag hij niet als "met het geloof bezig zijn". Hij probeert rust en steun te vinden in het geloof, zei hij.

Op het moment van de mesaanval stond M. onder toezicht, omdat hij twee jaar eerder tbs met voorwaarden had gekregen vanwege een aanval met een mes op zijn moeder. De rechter oordeelde toen dat hij volledig ontoerekeningsvatbaar was.

Nederland draagt 250 miljoen euro bij aan een nieuw steunpakket voor Oekraïne. Met dat geld worden Amerikaanse luchtverdedigingssystemen, munitie en ander militair materieel voor Oekraïne gekocht.

Veel NAVO-lidstaten hebben zelf niet genoeg wapens om die aan Oekraïne te leveren. Daarom kopen zij bij Amerika de spullen in die Oekraïne het hardst nodig heeft. Voor een volledig steunpakket van 500 miljoen euro, zal naast Nederland ook nog een ander land moeten bijdragen.

'Druk op Rusland hoog houden'

Dat er afgelopen weekend opnieuw meerdere doden en gewonden vielen door Russische aanvallen op Kyiv, was voor minister Brekelmans (Defensie) mede de reden om meer geld uit te trekken. "Oekraïne heeft acuut meer militaire steun nodig om zich tegen deze luchtaanvallen te verdedigen en de zware winter door te komen", tekent hij op in een persbericht.

Ook wil hij door de leveringen de positie van Oekraïne aan de onderhandelingstafel versterken. "Het is van groot belang de druk op Rusland hoog te houden", zegt Brekelmans. "Zowel via diplomatieke en economische kanalen, als door militaire leveringen aan Oekraïne."

Stekelig debat

Het is de tweede keer dat Nederland een bijdrage doet voor deze zogeheten Prioritised Ukraine Requirements List (PURL), een lijst waarop Oekraïne aangeeft welke luchtverdediging, munitie en andere zaken het hardst nodig zijn. De uitgaven zijn onderdeel van de 3,5 miljard euro die Nederland aan Oekraïne heeft toegezegd.

Het is nog onduidelijk hoeveel extra geld het demissionaire kabinet voor volgend jaar voor Oekraïne wil vrijmaken. Vorige week was daar in de Tweede Kamer een vrij stekelig debat over, omdat premier Schoof op dit moment nog geen extra 2 miljard steun wil toezeggen.

De politie in Hongkong heeft opnieuw twee mensen opgepakt in verband met de verwoestende brand van vorige week in een appartementencomplex. Ze worden verdacht van doodslag.

Daarmee komt het totale aantal arrestanten op dertien. De aanhoudingen houden verband met de renovatie van het complex, waarbij ondeugdelijke materialen zouden zijn gebruikt.

Hulpdiensten hebben inmiddels vijf van de zeven uitgebrande torens doorzocht. Er zijn onder meer lichamen gevonden in trappenhuizen en op daken, vermoedelijk van bewoners die probeerden te vluchten voor het vuur.

Vandaag zijn nog eens vijf stoffelijke overschotten aangetroffen, waarmee het dodental is opgelopen naar 151. Daarnaast zijn drie lichamen geborgen die al door de brandweer waren gelokaliseerd. Onder de doden zijn zeker negen huishoudelijke hulpen uit Indonesië en een uit de Filipijnen.

Tientallen mensen worden nog vermist. Het is de vraag of iedereen kan worden geïdentificeerd, omdat sommige lichamen door de brand grotendeels zijn vergaan.

Netten niet brandwerend

Het appartementencomplex bestaat uit acht gebouwen en werd de afgelopen tijd gerenoveerd. Bij die klus werden volgens de autoriteiten materialen gebruikt die niet voldeden aan de regels. Zo waren de netten bij de bamboesteigers rond de gebouwen niet overal brandwerend genoeg.

Omdat de gebrekkige netten op moeilijk bereikbare plaatsen hingen, werden ze bij controles niet opgemerkt, zeggen de autoriteiten. "De aannemers wilden geld verdienen ten koste van mensenlevens", aldus de op een na belangrijkste functionaris in de stad, Eric Chan.

Het vuur ontstond bij de netten onderaan een van de woongebouwen en sloeg via schuimpanelen en de ramen naar binnen. De wind leidde ertoe dat de brand oversloeg naar zes andere torens. Een van de acht woongebouwen bleef gespaard. De brandalarmen in het complex functioneerden niet naar behoren.

Inzamelingsactie

Door de brand zijn duizenden mensen dakloos geworden. De afgelopen dagen is er bij het complex een zee van bloemen, kaarten en andere steunbetuigingen ontstaan. Een inzamelingsactie voor overlevenden van de brand heeft tot nu toe een kleine 100 miljoen euro opgeleverd.

Het geld wordt samen met de 33 miljoen euro van de overheid gebruikt voor huisvesting van de slachtoffers en andere hulp op de lange termijn. Van de bewoners zitten er nu zo'n 700 in hotels en hostels, 1144 mensen zijn ondergebracht in tijdelijke onderkomens. Ook zijn er nog steeds twee noodopvanglocaties geopend.

Mensen rouwen en leggen bloemen bij de flats om de doden te herdenken:

In Hongkong klinken ook geluiden dat de overheid in ieder geval deels verantwoordelijk is voor het drama. De afgelopen dagen werden drie mensen opgepakt voor opruiing, melden lokale media. Een van hen was betrokken bij een online petitie waarin werd opgeroepen tot een onafhankelijk onderzoek naar de brand en naar toezicht op bouwlocaties. Volgens persbureau Reuters is de student van 24 vandaag vrijgelaten.

De politie wil niet ingaan op individuele gevallen en zegt alleen te handelen in overeenstemming met de wet. Hoewel Hongkong nog altijd andere wetten en regels heeft dan het Chinese vasteland, is er in de stad maar beperkt ruimte voor kritiek op de overheid.

De afgelopen jaren zijn onder het mom van de nationale veiligheid veel vrijheden ingeperkt. Protesten worden vroegtijdig de kop ingedrukt en oppositieleiders worden geweerd bij verkiezingen. De autoriteiten in Peking waarschuwen inwoners van Hongkong om het drama niet te gebruiken om "de stad terug te storten in de chaos" van 2019, toen er grote betogingen waren tegen de inperking van vrijheden en de democratie.

Door het stopzetten van Amerikaanse financiering is het aantal hiv-besmettingen onder pasgeboren baby's sterk toegenomen. Dat meldt het Aidsfonds op basis van data van lokale partners. Volgens de organisatie is Uganda het zwaarst getroffen door de bezuinigingen van Trump.

De Amerikaanse regering zette begin dit jaar de financiering voor hiv- en aidsbestrijding via USAID en Pepfar, het Amerikaanse programma tegen hiv en aids, grotendeels stop. Veel landen waren afhankelijk van die hulp, en de gevolgen daarvan worden nu zichtbaar, aldus het Aidsfonds.

Uganda, een land in Oost-Afrika met meer dan 50 miljoen inwoners, wordt het hardst getroffen door de bezuinigingen. Meer dan zestig klinieken hebben hun deuren moeten sluiten en testprogramma's liggen stil. "In klinieken waar jarenlang geen kinderen met hiv meer werden geboren, zien we nu dat weer 1 op de 4 pasgeborenen met hiv ter wereld komt", zegt Mark Vermeulen, directeur van het Aidsfonds.

"Dat gebeurt omdat moeders geen toegang meer hebben tot hiv-tests waardoor ze niet weten dat ze hiv hebben of omdat de behandeling simpelweg niet beschikbaar is", zegt Vermeulen. Duizenden zwangere vrouwen kunnen hun hiv-behandeling niet voortzetten. "Dit zijn wat ons betreft de eerste schokkende signalen van de radicale bezuinigingen."

Wereld Aids Dag

Het is vandaag Wereld Aids Dag, waarop wereldwijd aandacht wordt besteed aan de strijd tegen aids. Vandaar dat het Aidsfonds vandaag de bevindingen publiceert.

Hiv, het virus dat aids veroorzaakt, kan zitten in bloed, sperma en voorvocht, vaginaal vocht en moedermelk. Als deze lichaamsvochten in je bloed of slijmvliezen komen, heb je kans op hiv.

Met internationale hulp was het eerder gelukt om de overdracht van hiv van moeder op kind vrijwel volledig te elimineren. In Uganda is de overdracht van hiv van moeder op kind binnen zes maanden gestegen van 6,1 naar 8,4 procent. Ook mannen die seks hebben met mannen en trans personen lopen meer risico op het krijgen van hiv. Ook zij worden hard geraakt door de weggevallen steun.

Enkele weken na zijn inauguratie kondigde Trump de ontmanteling van USAID aan, waardoor een groot deel van de buitenlandse hulp van de ene op de andere dag wegviel. USAID speelde een cruciale rol in het bestrijden van ziektes die op het Afrikaanse continent veel voorkomen, zoals malaria, tuberculose en hiv en aids. Zo'n 40 procent van alle wereldwijde humanitaire hulp liep via deze organisatie.

Wereldwijd zijn de gevolgen groot: meer dan 111.000 banen in de gezondheidszorg zijn verdwenen en 4595 gezondheidsfaciliteiten werden gesloten in Sub-Sahara-Afrika. Niet alleen in Uganda, ook in Ethiopië, Zimbabwe en Namibië zijn de gevolgen voelbaar. En in Zuid-Afrika verloren 26.000 kinderen toegang tot therapie en zorg.

Sommige landen zijn in het gat gesprongen, zoals de Filipijnen, Thailand, Kenia en Zuid-Afrika; zij hebben zelf gezorgd dat de hiv-behandelingen door kunnen blijven gaan.

25 miljoen gered

"De landen waar wij ons extra zorgen over maken, zijn landen die moeite hebben hun eigen gezondheidszorg overeind te houden", zegt Vermeulen van Aidsfonds. Zij konden onmogelijk van de ene op de andere dag de bezuinigingen opvangen, omdat zij sterk afhankelijk zijn van buitenlandse hulp.

"Die landen gaan vaak ook gebukt onder een hoge schuldenlast, waardoor ze twee of drie keer meer geld betalen aan schuld dan aan gezondheidszorg", zegt Vermeulen. "Het is dus een mix van verschillende oorzaken die ervoor zorgen dat mensen met hiv die toegang willen tot levensreddende behandeling, die niet meer kunnen krijgen."

Het Amerikaanse aidsbestrijdingsprogramma Pepfar was het grootste ter wereld; driekwart van de wereldwijde steun kwam van de VS. In de afgelopen twintig jaar zijn hierdoor 25 miljoen mensenlevens gered.

Harde cijfers van het aantal mensen met hiv of andere infectieziektes in de getroffen landen ontbreken nog, die komen pas over een jaar, zegt Vermeulen. "Ondertussen blijft een politieke reactie uit. Daar zit een enorme zorg. Onze oproep aan de formerende partijen en Europa is om verder te kijken dan de grenzen van ons land en het gat in de buitenlandse hulp te vullen. Infectieziekten kennen immers geen grenzen."

2400 banen verdwenen

Een eerdere studie van Erasmus MC in samenwerking met universiteiten uit de VS, Europa en Afrika, berekende dat het opschorten van Amerikaanse hulpgelden voor hiv-behandelingen de komende vijf jaar zal leiden tot ongeveer 150.000 extra doden in Sub-Sahara-Afrika.

Het schrappen van USAID en Pepfar komt bovenop het terugtrekken van de VS uit de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Daardoor moet de WHO een kwart van het personeel ontslaan. Volgens de VN-gezondheidsorganisatie is deze bezuiniging nodig omdat de VS, met bijna 20 procent van het budget, veruit de grootste geldschieter was.

Door een poging tot koperdiefstal in Zwolle gisteravond is het treinverkeer langer ontregeld dan aanvankelijk werd gedacht. In de NS-reisplanner is te zien dat er tot zeker 15.00 uur geen treinen rijden tussen 't Harde en Zwolle en tussen Zwolle en Lelystad.

NS rijdt volgens een aangepaste dienstregeling totdat de storing is verholpen. De spoorvervoerder meldt dat er "zeer beperkt" bussen rijden op de twee trajecten.

Spoorbeheerder ProRail meldt daarnaast dat er een seinstoring is ontstaan tussen Amersfoort en Barneveld, "de enige omreisroute die er is van en naar Noord-Nederland". Hierdoor kunnen ook op dit traject minder treinen rijden. De seinstoring houdt vermoedelijk tot 12.15 uur aan, denkt ProRail.

Zowel NS als ProRail adviseren reizigers hun reis uit te stellen als dat mogelijk is.

Zeven kabels

Gisteren is er iemand is opgepakt voor de poging tot koperdiefstal. Er werd geen koper weggehaald, maar de schade is aanzienlijk. De koperdief knipte in totaal zeven kabels door langs het spoor.

"We hadden het gelukkig al snel door en de politie was heel snel ter plaatse", zegt Martijn de Graaf, woordvoerder van ProRail. Van de zeven kabels zijn er vanochtend zes gerepareerd. Na de reparatie van de kabels moeten de veiligheidssystemen worden getest.

Gespecialiseerd werk

Twee weken geleden was er ook al koperdiefstal bij het spoor bij Zwolle. "We waren daarom extra alert", zegt De Graaf. "Er is wel veel schade. Het is ontzettend hinderlijk voor de mensen die gebruik willen maken van de trein, het kost de samenleving miljoenen per jaar en het is ook nog eens levensgevaarlijk om te doen."

Volgens De Graaf zijn er meerdere oorzaken waardoor het langer duurt om de schade te herstellen. "We moeten goed weten hoeveel er kapot is. Als we dat weten moeten de juiste mensen beschikbaar zijn. Er is schaarste op de arbeidsmarkt en dit is zeer gespecialiseerd werk. Ook willen we weten dat alles ook weer veilig is. Dus we gaan ook testen als we het denken te hebben gemaakt."

Goedemorgen! De rechtszaak tegen de verdachte van de mesaanval bij de Erasmusbrug begint en koning Willem-Alexander en koningin Máxima brengen een staatsbezoek aan Suriname.

Eerst het weer: In het zuidoosten en oosten schijnt eerst nog even de zon, maar vanuit het westen wordt het overal bewolkt. Uit de wolken valt vooral vanmiddag ook af en toe regen. Het wordt een graad of 7 en er waait een matige tot krachtige zuidenwind.

Ga je op pad? Hier vind je het overzicht van de files en hier lees je waar werkzaamheden en storingen zijn op het spoor.

Wat kan je vandaag verwachten? Wat heb je gemist?

Het treinverkeer van en richting het noorden van Nederland is flink verstoord door een poging tot koperdiefstal. Volgens de NS rijden er tot komende middag 15.00 uur geen treinen tussen 't Harde en Zwolle en tussen Zwolle en Lelystad.

Volgens ProRail is zondagavond geprobeerd koper te stelen op het spoor in Zwolle. Er is iemand voor opgepakt. ProRail zegt dat er geen koper is weggehaald, maar dat de schade fors is.

Zwolle is een belangrijk knooppunt voor het treinverkeer naar de noordelijke provincies. Een woordvoerder van ProRail zegt tegen persbureau ANP dat reizigers van en naar het noorden rekening moeten houden met "een bak extra tijd". ProRail zegt dat mensen die van Amersfoort naar Zwolle moeten, om kunnen reizen via Deventer.

Ander nieuws uit de nacht: En dan nog dit:

De eredivisiewedstrijd tussen Ajax en FC Groningen is vanwege hevig vuurwerk gestaakt. De actie van de harde kern van de F-Side, was ter ere van een overleden supporter, genaamd Thijmen Ruben Pfann, bijnaam Tum. Hij overleed op 19 november op 29-jarige leeftijd. Afgelopen donderdag namen de fans al afscheid in het supportershonk.

Ajax zegt het ronduit schandalig te vinden wat er gisteravond in de Johan Cruijff Arena is gebeurd.

Fijne dag!

47 jaar. Zo lang is het geleden dat er een Nederlands staatshoofd op bezoek was in Suriname. Willem-Alexander treedt daarmee in de voetsporen van zijn oma, koningin Juliana. In 1978 was zij de laatste regerende vorst op Surinaamse bodem, drie jaar na de onafhankelijkheid van Suriname.

Zondagavond rond 19.30 uur lokale tijd landden koning Willem-Alexander en koningin Máxima op het vliegveld in Paramaribo. Het koningspaar blijft drie dagen in Suriname.

Oud-CDA-Kamerlid Kathleen Ferrier maakte het vorige staatsbezoek van dichtbij mee. Haar vader, Johan Ferrier, was op dat moment president van Suriname. Toenmalig koningin Juliana en prins Bernhard sliepen bij haar ouders in het presidentieel paleis. "Ik herinner me dat er voor het eerst een groot staatsbanket werd gehouden. Er werd uitgebreid geoefend over hoe dat er dan aan toe zou gaan. Mijn zus Joan en ik moesten dan spelen dat we gast waren terwijl mijn vader aanwijzingen gaf," vertelt Ferrier.

Na afloop van het bezoek spreekt koningin Juliana met warme woorden de Surinamers toe: "We zullen altijd goede, oude vrienden blijven." Maar de werkelijkheid pakt een stuk weerbarstiger uit.

Bekoelde relatie

In de moeilijke jaren die volgden na het koloniale bewind, verslechteren de betrekkingen. En er komen meer obstakels bij. Zo is een koninklijk bezoek jarenlang onmogelijk vanwege het militaire bewind van Desi Bouterse en zijn betrokkenheid bij de Decembermoorden in 1982.

Logisch, volgens Ferrier. "Door anti-democratische, anti-rechtsstatelijke omstandigheden was de relatie bekoeld. Alles werd stopgezet. Begrijpelijk: je onderhoudt geen banden met een land waar geen democratie is," legt Ferrier uit. "Inmiddels is de democratie hersteld. Door het proces tegen Bouterse heeft Suriname bewezen een rechtsstaat te zijn. En Bouterse is bijna een jaar geleden overleden."

Iedereen onder de vijftig is opgegroeid in een onafhankelijk Suriname. Hoewel velen familie hebben in Nederland, voelt de band toch minder sterk. Dat ligt anders voor de oudere generatie. Zo kijkt de 72-jarige Celita Plak erg uit naar het bezoek. De koning bezoekt haar buurthuis en dus ligt de kleurige outfit al keurig klaar. "We gaan wel een beetje uitpakken want als je bezoek krijgt dan moet je je bezoek ook goed ontvangen. Er is muziek dus we gaan ook een beetje schudden, want we zijn in Suriname."

Ze kan zich een bezoek van het koningshuis in de jaren zestig als kind nog goed herinneren. "Het was voor ons echt een happening. We gingen met de trein en stonden bij aankomst met uitgedeelde vlaggetjes te zwaaien. Het was echt bijzonder."

Ze hoopt dat dit het startpunt is van een verbeterde relatie. "De verhoudingen waren heel lang verstoord. Het was heel moeilijk. Maar op een gegeven moment moet je de emoties toch een beetje temperen." Over het slavernijverleden zegt ze: "Je kan wel boos blijven, maar daar schiet je echt niet zo veel mee op."

Excuses slavernijverleden

Toch weegt dat pijnlijke deel van de geschiedenis zwaar op de band van veel Surinamers met het Nederlandse koningshuis. Een belangrijke opening komt op 1 juli 2023. Die dag spreekt de koning historische woorden uit in het Oosterpark in Amsterdam. Tijdens de Nationale Herdenking Slavernijverleden maakt hij excuses.

Ook vraagt hij om vergiffenis, omdat zijn voorouders nooit hebben ingegrepen tegen het systeem van de slavernij. Eerder stelde de koning een onafhankelijk onderzoek in naar de rol van de Oranjes in de koloniale geschiedenis, de uitkomsten daarvan laten nog op zich wachten.

Dit thema komt ook terug in het programma van het staatsbezoek. Zo gaan de koning en koningin later vandaag in gesprek met nazaten van tot slaaf gemaakten en inheemse gemeenschappen. Of de excuses dan ook herhaald zullen worden op Surinaamse bodem is afwachten. Op de laatste dag van het staatsbezoek bezoekt het koninklijk paar een voormalig plantagegebied dat is gelegen aan de Commewijnerivier.

Olie en gas

Het staatsbezoek moet vooral het begin zijn van een nieuw hoofdstuk in de relatie tussen de twee landen. Een blik op de toekomst met oog voor het verleden, zo schrijft de Rijksvoorlichtingsdienst.

En op economisch vlak lonkt er nogal wat in de nabije toekomst. Voor de Surinaamse kust zijn recent grote olie- en gasvondsten gedaan. Potentieel goed voor miljarden inkomsten. Veel Surinamers hopen daarmee de welvaart in het land vooruit te brengen. En ook Nederlandse bedrijven zullen daar mogelijk op inspringen.

Volgens Ferrier wordt het hoe dan ook een historisch bezoek. "Er is net een nieuwe regering aangetreden met een vrouwelijke president. En we weten allemaal dat Suriname aan de vooravond staat van grote olie-inkomsten. Dit soort inkomsten kunnen een zegening of ellende zijn voor een land. Dus het is een historisch moment voor Suriname op een bijzonder moment in de geschiedenis."

De autoriteiten in Georgië hebben vorig jaar een chemisch middel gebruikt, dat ook werd gebruikt in de Eerste Wereldoorlog. Dat meldt de BBC op basis van eigen onderzoek. Het middel werd ingezet om anti-regeringsprotesten de kop in te drukken.

Het zou gaan om het Franse middel camite. Het Franse leger gebruikte dat in de Eerste Wereldoorlog tegen Duitsland. Sinds de jaren 30 werd het niet meer gebruikt, omdat er zorgen waren over de schadelijke effecten ervan op lange termijn.

Er is niet veel bekend over het middel. Een Georgische demonstrant zegt dat hij "het water voelde branden", toen hij in de hoofdstad Tbilisi door het waterkanon werd natgespoten. Een andere demonstrant zegt dat het wassen van de huid daarna niet hielp. "Het maakte het juist erger."

Demonstranten zeggen verder dat ze last hadden van kortademigheid, hoesten en overgeven. Die klachten hielden wekenlang aan.

Waterkanonnen vermengd

De BBC zegt gesproken te hebben met experts in chemische wapens, klokkenluiders binnen de Georgische politie en artsen. Daaruit leidt de omroep af dat camite is ingezet. Een Georgische arts die zelf slachtoffer werd, zegt dat ongeveer 170 mensen zich bij hem gemeld hebben die ook langdurige klachten hadden.

Een voormalig hoofd van de wapenafdeling van de oproerpolitie zegt dat er in ieder geval tot 2022 waterkanonnen werden vermengd met het middel. Daarna stapte hij op en verliet hij Georgië.

De Britse omroep schrijft dat politiekorpsen volgens internationaal recht chemische middelen mogen gebruiken om mensenmassa's in bedwang te houden, maar alleen als het proportioneel wordt gebruikt en geen langdurige effecten heeft.

Protesten tegen regering

De autoriteiten gebruikten camite bij protesten tegen het besluit van de regering om het toetredingsproces tot de Europese Unie op te schorten. De pro-Russische regeringspartij Georgische Droom kwam vorig jaar aan de macht. Sindsdien wordt er iedere dag tegen de regering geprotesteerd. Die protesten worden ook steeds harder neergeslagen.

Op een veiling in Versailles is 2,9 miljoen euro betaald voor een schilderij van de Vlaamse schilder Peter Paul Rubens. Het doek Christus aan het kruis was eeuwenlang vermist en dook pas een paar maanden geleden weer op.

Het schilderij is gemaakt in 1613. Op het doek is Jezus Christus aan het kruis te zien, tegen een donkere hemel. Volgens de veilingmeester staat het schilderij symbool voor "het prille begin van de barokke schilderkunst", schrijft de VRT.

Het doek was honderden jaren vermist, maar werd in september gevonden tijdens de inventarisatie en verkoop van een herenhuis in Parijs. De Antwerpse organisatie Rubenianum, dat zich bezighoudt met het oeuvre van Rubens, zegt dat het een authentiek schilderij is.

Rubens heeft nog zeker drie keer Christus aan het kruis geschilderd. Het bekendste exemplaar is te zien in de Alte Pinakothek in München. Het doek dat gisteren geveild is, was eigendom van de 19e-eeuwse schilder William Bouguereau, en daarna van de eigenaren van het herenhuis waar het werd gevonden.